در حقیقت یكی از مراحل زیستی ما ، زندگی دنیاست . لذا موضعگیری ما در قبال آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است در این زمینه دین اسلام موضع حد وسط را دارد و كسب دنیا را به شرط رعایت موازین شرع را امری بسیار مطلوب می داند . شاعر می گوید :

چیست دنیا ؟ از خدا غافل شدن ****** نی قماش و خانه و فرزند و زن

و موضعگیری شاگردان مكتب نبوی هم اینگونه بوده است . در این زمینه داستانی را از صدر اسلام ذكر می كنم :

وقتی عبدالرحمن بن عوف رضی الله عنه به مدینه مهاجرت فرمودند حضرت رسول صلی الله علیه و سلم بین او و سعد بن ربیع پیمان اخوت برقرار ساخت ، سعد بعد از این پیوند رو به عبدالرحمن رضی الله عنهما كرد و گفت : برادرم من ثروتمندترین اهل مدینه هستم نصف مالم را برای خودت بردار و دو زن دارم نگاه كن از كدام یك خوشت می آید تا او را طلاق دهم و با او ازدواج كن . عبدالرحمن گفت : بارك الله لك فی أهلك و مالك دلونی علی السوق ( خداوند در مال و اهلت بركت بیندازد مرا به بازار راهنمایی كن ) بازار را نشانش دادند . وارد بازار شد مدتی خرید و فروش نمود و سود كرد و كشك و روغن خرید .. در تجارتش استمرار داد و یكی از ثروتمندان شد بعد از مدتی روزی نزد رسول اكرم صلی الله علیه و سلم آمد اثر زردی بر لباسش بود حضرت فرمودند : مهیم ؟ ( چه خبر است ؟ ) گفت : از رسول خدا ازدواج كرده ام . حضرت فرمود : آیا مهریه اش داده ای ؟ گفت : مقداری طلا داده ام حضرت فرمودند : جشن بگیر و مهمانی بده اگرچه هم با یك گوسفند باشد .. عبدالرحمن می گوید : ( زندگیم طوری شده بود ) كه اگر سنگی را بر می داشتم امید داشتم كه طلا یا نقره ای بدست آورم .

از این داستان استنباط می شود كه كسب از تجارت بهتر از كسب از هدیه می باشد .

اگر در زندگی شاگردان مكتب نبوی صلی الله علیه و سلم دقت كنیم می بینیم كه بزرگان صحابه شخصا به كار تجارت مشغول بودند اگرچه امكان نصب وكیل بوده است .

متاسفانه برخی از مسلمانان مخلص بین امر دین و اسلام و امر دنیا و تجارت تناقض می بینند

حالا اگر علت این تصور این باشد كه در امورات دنیا و تجارت و زراعت و ... كارهای خلاف شرع را مشاهده می نمایند بایستی گفت تصورشان كاملا صحیح است و اسلام ارتباطی با غل و غش و حرام خوری و كسب مال از طرق نامشروع و .. ندارد اما اگر اعتقاد این دسته از افراد اینگونه هست كه گمان می كنند عبادت خداوند ذاتا با كسب و كار در صنعت و تجارت و زراعت و ... تعارض دارد این اشتباه محض است و با مصلحت بشری منافات دارد و از حكمت و عقل سلیم به دور می باشد و با روش صحابه هم مغایرت دارد ..

خداوند تبارك و تعالی می فرمایند : وَابْتَغِ فِیمَا آتَاكَ اللَّـهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ ۖ وَلَا تَنسَ نَصِیبَكَ مِنَ الدُّنْیَا ۖ وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّـهُ إِلَیْكَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّـهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ ﴿٧٧﴾و در آنچه خداوند بر تو بخشیده است، سرای آخرت را بجوی [و در عین حال‌] بهره‌ات را از دنیا هم فراموش مکن، و همچنانکه خداوند به تو نیکی کرده است، نیکی کن، و در این سرزمین فتنه و فساد مجوی که خداوند تبهکاران را دوست ندارد.

خداوند می فرمایند : از نعماتی كه خداوند به تو داده در اطاعت و تقرب به درگاه الهی استفاده كن و لا تنس نصیبك من الدنیا : بهره ات از دنیا هم فراموش مكن از خوراكی ها ، نوشیدنی ها ، لباس ، مسكن ، زن و ..

حسن و قتاده می گویند : بهره ات از دنیا در لذت حلال و به فكر آینده بودن را از دست مده

امام مالك می گوید : منظور خوردن و نوشیدن بدون اسراف است .

در گفتار نبی اكرم صلی الله علیه و سلم هم اگر بنگریم این موضعگیری مشهود است :

در مورد كسی كه از خانه اش خارج می شود و تلاش می كند می فرمایند : إن كان خرج یسعی علی ولده صغارا فهو فی سبیل الله و إن كان خرج یسعی علی أبوین شیخین كبیرین فهو فی سبیل الله و إن كان خرج یسعی علی نفسه یعفها فهو فی سبیل الله و إن كان خرج یسعی ریاء ا و مفاخرة فهو فی سبیل الشیطان . ( اگر بخاطر تامین مادی بچه ی كوچكش تلاش كند او در راه خداست و اگر برای رسیدگی به وضعیت پدر و مادر پیرش تلاش می كند و از خانه خارج شود او در راه خداست و اگر بخاطر حفظ عزت نفسش تلاش كند او در راه خداست اما اگر بخاطر ریاء و افتخار از خانه خارج شود و تلاش كند او در راه شیطان است ..

حدیثی دیگر داریم : ما من مسلم یغرس غرسا أو یزرع زرعا فیأكل منه طیر أو انسان أو بهیمة إلا كان له به صدقة ( هر مسلمانی كه نهالی را بكارد یا زراعتی را انجام دهد و پرنده یا انسان یا چهارپایی از آن بخورد آن برایش صدقه هست .

حتی در مراسم حج كه ركن عظیم اسلام است این مساله فراموش نشده است ابن عباس می گوید : بازار عكاظ و مجنة و ذو المجاز بازارهای دوران جاهلیت بودند وقتی اسلام آمد از تجارت كردن در آنها مسلمانان احساس گناه می كردند كه خداوند تبارك و تعالی نازل فرمود :لَیْسَ عَلَیْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُوا فَضْلًا مِّن رَّبِّكُمْ ۚ فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّـهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ ۖ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِن كُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ﴿١٩٨﴾ سوره البقره بر شما گناهی نیست که در طلب روزی پروردگارتان برآیید، و چون از عرفات روانه شدید، در مشعرالحرام خداوند را یاد کنید و یادش کنید که شما را که پیشترها از بیراهان بودید فراراه آورد.

در زندگی صحابه هم اگر نگاه كنیم پرداختن به دنیا و آخرت را در آن مشاهده می كنیم :

حضرت انس رضی الله عنه بستانی داشت كه در سال دو بار میوه را از آن حمل می كرد و در میان میوه ها ریحان بود كه بوی خوشی از آن می آمد .

حتی در مورد چوپانی حدیثی از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم داریم كه فرمودند : یتعجب ربك من راعی غنم فی رأس شظیة الجبل یوذن بالصلاة و یصلی فیقول الله عزوجل : انظروا إلی عبدی هذا یوذن و یقیم الصلاة یخاف منی قد غفرت لعبدی و أدخلته الجنة ( پرودگارت از چوپان گوسفندی خوشش می آید كه در سر كوه چوپانی می كند و برای نماز اذان می گوید و نماز می خواند خداوند تبارك و تعالی می فرماید : به این بنده ام نگاه كنید اذان می گوید و نماز می خواند و از من می ترسد او را بخشودم و وارد بهشتش كردم.

یكی دیگر از مواردی كه در شرع بدان اهمیت داده شده است تجارت است

در مورد تجارت بین المللی و حمل و نقل دریایی در قرآن می خوانیم كه :

إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللَّـهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ﴿١٦٤﴾ سوره البقره آری در آفرینش آسمانها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز و در کشتی‌ای که برای بهره‌وری مردم در دریا روان است، و آبی که خداوند از آسمان فرو فرستاده است و بدان زمین را پس از پژمردنش زنده داشته و جانورانی که در آن پراکنده است، و در گردش بادها و در ابری که بین آسمان و زمین آرمیده است، برای مردمی که می‌اندیشند، شگفتیهاست‌

از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم پرسیده شد كه كدام كسب بهتر است ؟ فرمودند : بیع مبرور و عمل الرجل بیده ( خرید و فروش نیك و درست و كار كردن شخص با دستش )

حضرت ابوبكر صدیق رضی الله عنه در زمان پیامبر صلی الله علیه و سلم برای تجارت به بصره می رفت و حبش به ملازمت با پیامبر صلی الله علیه و سلم مانع از این امر نمی شد .

همچنین گفتاری داریم از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم كه فرمودند : لإن یحتطب أحدكم حزمة علی ظهره خیر له من أن یسأل أحدا فیعطیه أو یمنعه ( اگر یكی از شما بسته ی هیزم را بر پشتش حمل كند برایش بهتر است از اینكه از كسی درخواست كند كه به او بدهند یا ندهند.

در آخر داستانی از گفتار نبی اكرم صلی الله علیه و سلم ذكر می كنم :

مردی در بیابان راه می رفت در ابر صدایی شنید كه می گفت : إسق حدیقة فلان ( باغ فلان شخص را آبیاری كن ) آن مرد ابر را دنبال كرد ، ابر داخل دره ای باریدن گرفت و آب از آن دره به راه افتاد ، مرد مسیر آب را در پی گرفت تا اینكه به باغی رسید ، مردی را دید كه با بیل مشغول كار كردن بود نزدیك رفت و اسمش را پرسید آن شخص گفت اسمم فلان است ( همان اسمی كه در ابر شنیده بود ) صاحب باغ پرسید : لم تسألنی عن اسمی ( چرا اسمم را می پرسی ؟ ) مرد گفت : صدایی از ابر شنیدم كه در بیابان به ابر دستور می داد كه باغ فلانی را آبیاری كن می خواهم بدانم تو چكار می كنی كه اینچنین نزد خداوند قدر و منزلت داری كه در این بیابان به ابر دستور می دهد كه باغت را آبیاری كند ؟ آن شخص گفت : أنظر إلی ما یخرج منها فأتصدق بثلثه و آكل أنا و عیالی ثلثا و أرد فیها بثلثه ( ثمراتم را به سه قسمت تقسیم می كنم : یك سوم آن را صدقه می دهم و یك سومش را من و خانواده ام استفاده می نمایم و یك سوم باقیمانده را به باغ بر می گردانم ( به امورات باغ می رسم ) .

لذا دیدیدم كه چگونه با این كار اقتصادی خود چه قدر و منزلتی نزد خداوند پیدا كرده بود .

همیشه از خداوند بخواهیم كه : ربنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة و قنا عذاب النار

...............................
شیخ عبدالله دریایی صلغی