مسجد محمد علی پاشا واقع در قلعه صلاح الدین قاهره در مصر است که از سوی محمد علی پاشا بین سالهای 1830 تا 1848 به سبک معماری عثمانی و الگوبرداری از مسجدی در استانبول ساخته شد و اکنون به بارزترین مسجد قاهره و بزرگترین مسجد نیمه اول قرن نوزدهم شهرت یافته است. این مسجد که در بلندترین نقطه قلعه صلاح الدین قاهره قرار دارد بزرگترین مسجدی است که در نیمه نخست قرن نوزدهم ساخته شده است و یکی از بارزترین مساجد شهر قاهره است. این مسجد به یادبود توسون پاشا پسر بزرگ محمد علی ساخته شده که در سال 1816 درگذشت.


محمدعلی پاشا از سال 1805 تا هنگام مرگ در سال 1849، والی عثمانی مصر بود. او را بنیانگذار مصر نوین می‌دانند، وی از خانواده‌ای آلبانیایی بود و در شهر کاوالا (در یونان کنونی)، از توابع امپراتوری عثمانی زاده شد.


این مسجد درکنار قلعه صلاح الدین از شاخصهای شهر و جاذبه های گردشگری آن به شمار می‌رود و یکی از نخستین مناظری است که هنگام نزدیک شدن به شهر از هر طرف به چشم می‌رسد.

اگرچه گفته می‌شود که این مسجد بین سالهای 1830 تا 1848 ساخته شد اما تا زمان به قدرت رسیدن سعید پاشا در سال 1857 تکمیل نشد. معمار این مسجد یوسف بوشناک از استانبول بود و آن را از از مسجد ینی در استانبول الگو برداری کرده بود.


پیش از اتمام این مسجد، صفحات مرمرین از دیوارهای بالایی مسجد از جای در آمد و در قصرهای عباس اول والی مصر و سودان و نوه محمد علی پاشا مورد استفاده قرار گرفت. دیوارهای برهنه شده با چوب نقاشی شده پوشانده شدند تا ظاهر آن به مرمر شبیه باشد.


در سال 1899 نخستین نشانه‌های ترک در این مسجد ظاهر شد و برخی تعمیرات ناقصی روی آن صورت گرفت، اما شرایط مسجد به‌قدری وخیم بود که ملک فواد در سال 1931 دستور ترمیم آن را صادر کرد و در نهایت مرمت آن در سال 1939 در زمان ملک فاروق تکمیل شد.


محمد علی پاشا سبک مسجد خود را کاملا براساس معماری عثمانی انتخاب کرد. این مسجد با یک گنبد مرکزی ساخته شد که اطراف آن را چهار گنبد کوچک و چهار نیم گنبد فرا گرفته است. شکل کلی ساختمان این مسجد مربع 41 متر در 41 متر ساخته شده است.


قطر گنبد مرکزی 21 متر است و ارتفاع ساختمان به 52 متر می رسد. این مسجد همچنین برخوردار از دو مناره استوانه ای شکل به سبک ترکی با دو ایوان و پوشش مخروطی است که در طرف غربی مسجد واقع شده و ارتفاع آن به 82 متر می رسد.


استفاده از این سبک به همراه دو مناره و چندین نیم گنبد اطراف گنبد اصلی ویژگی اصلی مساجدی است که با مجوز سلاطین عثمانی ساخته شده است.


سنگ آهک از مهمترین موادی است که در ساخت این مسجد به کار رفته است اما طبقه زیرین آن و محوطه جلویی مسجد تا 3/11 متر با مرمر فرش شده است.


محراب مسجد در بخش دیوار جنوب شرقی واقع شده ، ارتفاع آن به سه طبقه می رسد و یک نیم گنبد روی آن قرار گرفته است. در طبقه دوم مسجد دو دالان وجود دارد که روی آن نیز گنبد قرار گرفته است. این مسجد دارای چندین ورودی به محوطه اصلی است اما معمولا در شمال شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

..............
منبع: تبیان