در حقیقت اسلام دینی است كه برای همه ی جوانب زندگی انسان برنامه دارد. یكی از مسائل بسیار مهمی كه در شرع بدان پرداخته شده است قضیه ی مال و ثروت است . ذات داشتن ثروت و سعی در كسب آن نه تنها اینكه اشكالی ندارد بلكه حتی ممدوح شرع است اما اگر ثروت اندوزی به عنوان تنها هدف شخص قرار گرفت هلاك كننده خواهد بود .

مردم در این رابطه به دو دسته تقسیم بندی می شوند : گروه اول تنها هدفش دنیاست و در پی كسب مال است به هر قیمتی چه از حلال باشد و چه از حرام و گروه دیگر هدفش تنها آخرت است ( اما به كسب دنیا هم مشغول می شود ) در این رابطه حدیثی از نبی مكرم اسلام صلی الله علیه و سلم داریم : من كانت الاخره همه جعل الله عناه فی قلبه و جمع له شمله و أتته الدنیا و هی راغمة و من كانت الدنیا همه جعل الله فقره بین عینیه و فرق علیه شمله و لم یاتیه من الدنیا الا ما قدر له : هر كسی هدفش آخرت باشد خداوند بی نیازیش را در قلبش قرار می دهد و زندگیش را بهبود می بخشد و علیرغم میلش دنیا به سویش می آید و آنكس دنیا را هدفش قرار دهد خداوند فقرش را بین دو چشمش قرار می دهد و زندگیش را از هم می پاشاند و دنیا جز به آن مقدار مقدر شده است به سراغش می آید .

دنیا وسیله ی آزمایش است . خداوند تبارك و تعالی می فرمایند : وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّـهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ﴿٢٨﴾ سوره انفال و بدانید كه اموال و فرزندان شما [وسیله‌] آزمایش [شما] هستند، و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است. در جایی دیگر می فرمایند :. اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَكُونُ حُطَامًا وَفِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّـهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ ﴿الحدید: ٢٠﴾ بدانید كه زندگى دنیا، در حقیقت، بازى و سرگرمى و آرایش و فخرفروشى شما به یكدیگر و فزون‌جویى در اموال و فرزندان است. [مثَل آنها] چون مثَل بارانى است كه كشاورزان را رستنى آن [باران‌] به شگفتى اندازد، سپس [آن كشت‌] خشك شود و آن را زرد بینى، آنگاه خاشاك شود. و در آخرت [دنیا پرستان را] عذابى سخت است و [مؤمنان را] از جانب خدا آمرزش و خشنودى است، و زندگانى دنیا جز كالاى فریبنده نیست.

عزیزان بدانید كه در مورد مال ما محاسبه می شویم و بایستی پاسخگو باشیم در حدیثی داریم : لا تزول قدم ابن آدم یوم القیامة من بین یدی ربه عزوجل حتی یسأل عن ماله من أین اكتسبه و فیم أنفقه : در روز قیامت فرزند آدم از جلو پروردگارش قدم بر نمی دارد تا اینكه در موردش مالش از او پرسش می شود كه از كجا به دست آورده و در كجا خرج نموده است .

در واقع ما بایستی از مال بهره ای جاودان ببریم و وسیله ای قرار دهیم برای آباد كردن آخرتمان . روزی از روزها رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم این آیه را قرائت می كردند أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ ﴿١﴾ حَتَّىٰ زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ ﴿٢﴾تفاخر به بیشترداشتن، شما را غافل داشت.تا كارتان [و پایتان‌] به گورستان رسید. سپس فرمودند : ابن آدم می گوید : مال من مال من و آیا مال تو جز آن چیزی است كه صدقه دادی پس ماندگار شد یا پوشیدی پس از بین رفت یا خوردی فنا شد ؟

در حدیثی دیگر نبی مكرم اسلام صلی الله علیه و سلم می فرمایند : إن هذا المال حلوة من أخذه بحقه و وضعه فی حقه فنعم المعونه هو و من أخذه بغیر حقه كان كالذی یأكل و لا یشبع : مال شیرین است هر كس از راه درست آن را به دست آورد و در جای درست خرج كند بهترین یاریگر است و آن كس كه به ناحق آن را كسب نماید مانند شخصی است كه می خورد و سیر نمی شود .

یكی از موارد نجات بخش استفاده از مال و ثروت كمك كردن به دیگران است . مردی از رسول الله صلی الله علیه و سلم درخواست كمك كرد همه ی گوسفندان بین دو كوه را به او بخشید آن مرد نزد قومش رفت و گفت : ای قوم من بروید اسلام بیاورید قسم به خداوند محمد مانند كسی عطا می كند كه از فقر نمی ترسد .. افرادی فقط به خاطر مسائل مادی اسلام می آوردند اما مدتی نمی گذشت كه دین برایش دوست داشتنی تر از تمام دنیا و مافیها می شد .

در مورد بهره گیری از دنیا مردم به چهار گروه تقسیم می شوند : رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند ( ترجمه ی حدیث ) : اول : بنده ای كه خداوند به او مال و علم را داده است و او در مورد آن مال تقوای خدا را پیشه می كند و با آن صله ی رحم به جا می آورد و حق خدا را در مال ادا می كند این شخص بالاترین منزلت را دارد . دوم : بنده ای كه خداوند به او علم داده است اما مال نداده است اما او صادق النیه هست و می گوید اگر مال داشتم مانند فلانی ( گروه اول ) عمل می كردم او با نیتش پاداش داده می شود و در اجر با گروه اول برابر است و سوم : بنده ای كه خداوند به او مال داده است اما علم نداده است و او بدون علم در مالش تصرف می كند ، در مال تقوای الهی را رعایت نمی نمی نماید و با آن صله ی رحم بجا نمی آورد و برای خداوند در مالش حقی را قائل نمی شود این پست ترین درجه را دارد و چهارم بنده ای كه خداوند نه به او علم داده است و نه مال و می گوید اگر مال داشتم مانند فلانی ( گروه سوم ) عمل می كردم او هم با نیتش مورد مواخذه قرار می گیرد و گناهش با گروه سوم برابر است .

عزیزان ما بایستی ثروتمان در خدمت دینمان باشد . سفیان می گوید : مال در این زمان اسلحه ی مومن است .

رافع بن خدیج از رسول الله صلی الله علیه و سلم می پرسد : ای الكسب أطیب ؟ كدام درآمد پاكتر است حضرت صلی الله علیه و سلم می فرمایند : عمل الرجل بیده و كل بیع مبرور كار كردن شخص با دستش...

عائشه رضی الله عنها می فرمایند كه حضرت ابوبكر صدیق قبل از رسیدن به حكومت تاجرترین قریش بود .

و در گفتاری از نبی مكرم اسلام صلی الله علیه و سلم داریم كه فرمودند : تاجر امین مسلم راستگو در روز قیامت همراه شهداست.

حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه می فرماید : ای گروه قاریان سرهایتان را بالا بگیرید راه روشن است در خیرات از یكدیگر سبقت بگیرید و سربار مسلمانان نباشید .

سعید بن مسیب می فرماید : اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم در دریای روم تجارت می كردند از جمله ی آنها طلحه بن عبیدالله و سعید بن زید بودند .

هیثم بن جمیل می گوید به ابن مبارك گفتم : آیا در دریا تجارت كنم ؟ ایشان فرمودند : در خشكی و دریا تجارت كن و از مردم بی نیاز باش .

اگر در زندگی بزرگان اصحاب نظر بیفكنیم متوجه پرداختن آنها به كسب ثروت می شویم اما فقط بخاطر آخرت .

به عنوان مثال : عبدالله بن زبیر رضی الله عنه می فرماید : زبیر به من گفت گله ی بنی فلان را برایم بخر اگرچه هم ده هزار باشد گفتم : ده هزار ؟ گفت : اگرچه هم قیمتش بیست هزار باشد .. گفتم : سبحان الله . گفت : اگرچه هم سی هزار باشد آن را بخر قسم به خداوند اگر كل اموالم را بدهم برایم دوست داشتنی تر است از اینكه یك درهم را با نارضایتی از طرف مقابل بگیرم . گفتم : این تفاخر به بیشتر داشتن است ( به نظرم چیز خوبی نمی باشد ) او فرمود : قسم به خداوند دنیا مشكلی ندارد آخرت به دست نمی آید مگر به وسیله ی دنیا ، با ثروت است كه صله ی رحم به جا می آید كارهای نیك انجام می گیرد با آن به وسیله ی اعمال صالحه به خداوند تقرب جسته می شود برحذر باش از اینكه تو و یارانت در معصیت الله بیفتید سپس بگویید خداوند دنیا را زشت بگرداند ( اگر با دنیا دچار معصیت می شوید مشكل از خود شماست نه دنیا ) ..

نمونه ای دیگر : در صدر اول اسلام قتلی رخ داد ، قتل خطا بود اما دیه واجب شد ، قاتل فقیر بود ریش سفیدان و بزرگان اقوام و نزدیكان قاتل را لیست كردند كه پرداخت صد شتر برای دیه را بین آنها تقسیم كنند ، در میان اسامی یكی از شاگردان مكتب نبوی صلی الله علیه و سلم بود ، درب خانه اش رفتند در زدند همسرش ابراز داشت ایشان در نخلستان هستند اگر كاری دارید به نزدش بروید ، بزرگان به نخلستان این شخص رفتند دیدند تكه چوبی در دست دارد و با آن هسته های خشكیده خرما را از زیر خاك بیرون می آورد و در ظرفی می ریزد نزدیك شدند سلام كردند و او هم جواب سلام را داد و به كارش مشغول شد و آنها هم چنان به انتظار نشسته بودند تا اینكه كارش تمام شد ، آنها را به خانه اش دعوت كرد سفره را انداخت و یك كاسه آب و چند تكه نان خشك را سرسفره آورد و نان خشك را با آب خیس می كرد و می خورد و به آنها هم تعارف می كرد ، بزرگان وقتی این صحنه ها را مشاهده كردند با خود گفتند فكر كنیم اشتباهی آمده ایم چنین شخصی حتی یك نفر شتر را هم پرداخت نمی كند ، اما .. این صحابی پرسید به خاطر چه كاری آمده اید ؟ آنها هم قضیه را شرح دادند این صحابی جلیل فرمودند آیا نزد كسی دیگر هم برای گرفتن شتر رفته اید ؟ گفتند : خیر ، فرمود دیگر لازم نیست نزد كسی دیگر بروید هر صد شتر را خودم تقدیم می كنم .. بزرگان تعجب كردند پرسیدند : آن از جدا كردن هسته های خشكیده خرما از زیر خاك و نان خشك و آب خوردن و این از دادن صد نفر شتر به عنوان دیه برای شخصی دیگر ؟!!! ایشان فرمودند : آری ما شاگردان مكتب نبوی هستیم هسته های خشك درخت خرما را زیر خاك جدا می كنیم و با آن غذا درست می كنیم و به شتر می دهیم و خودمان نان خشك و آب می خوریم تا اگر و قتی كسی نیاز به پول و مال داشت اینگونه بتوانیم كمكش كنیم ...

چه خوب است مالی كه در خدمت آخرت باشد

شاعر می فرماید :

مال را گر بهر دین باشی حمول ********* نعم مال صالح خواندش رسول

..............................
شیخ عبدالله دریایی