جنيان دنيايي جدا از دنياي انسانها و فرشتگان دارند، وجه اشتراک جنيان با انسانها در عقل و درك و در توانايي بر اختيار نمودن راههاي خير و شر مي باشد. البته آنان در برخي امور از جمله در اصل و نژاد با انسانها تفاوت دارند.

وجه تسميه جن

جنيان به دليل پنهان بودنشان از انظار عمومي، به جن (نامرئي) نامگذاري شده اند. ابن عقيل مي گويد : جنيان به دليل پنهان بودنشان از ديد عموم، جن ناميده شده اند . به همين مناسبت فرزند در شكم مادر هم نام جنين به خود گرفته است، زيرا آن نيز پنهان است و ديده نمي شود؛ سپر را نيز به همين مناسبت «مجن» مي گويند، چون مجن جنگجو را در جنگ از ديد دشمن پنهان نگاه مي دارد .

در قرآن مجيد آمده است : «إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ» الأعراف: 27 (شيطان و همدستانش شما را مي بينند ، در صورتي كه شما آنها را نمي بينيد).

جنيان از چه ماده اي آفريده شده اند ؟

خداوند به ما خبر داده است كه جنيان از آتش آفريده شده اند: «وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ» الحجر: 27 ( و جنّ را پيش از آن از آتشِ سراپا شعله بيافريديم ).

و در سوره «الرحمن» مي فرمايد : «وَخَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ» الرحمن: 15 ( و جن را از زبانه شعله ور آتش خلق نموده است).

ابن عباس، عكرمه، مجاهد، حسن و ديگران درباره « مارج من نار» گفته اند: به معني: شعله لرزان و پيچان آتش، زبانه تنوره كش و لرزان آتش است. و در روايت ديگري آن را به خالص و زيباترين آتش معني کرده اند.

امام نووي در شرح صحيح مسلم مي فرمايد : «مارج » يعني شعله آتش كه مخلوط با دود باشد .

در حديثي كه امام مسلم آن را از ام المومنين عايشه نقل کرده ، پيامبر - صلى الله عليه وسلم - فرمود : « خلقتْ الملائكة من نور ، وخلق الجان من مارج من نار ، وخلق آدم مما وصف لكم». فرشتگان از نور، جنيان از آتش آميخته به دود و آدم از چيزي كه براي شما بيان شده، آفريده شده اند) .

زمان آفرينش جنيان

بدون ترديد جنيان قبل از انسانها آفريده شده اند. در قرآن آمده است : «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ * وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ» الحجر: 26 – 27 ( و ما انسان را از گِل خشكيده فراهم آمده از گِل تيره شده گنديده اي بيافريديم و جنّ را پيش از آن از آتشِ سراپا شعله بيافريديم).

در آيه فوق به اين مطلب تصريح شده است كه جنيان پيش از انسانها آفريده شده اند.

بعضي از گذشتگان بر اين باور بودند كه جنيان دو هزار سال قبل از انسانها آفريده شده اند، اما لازم به ذکر است که اين ادعايي است كه هيچگونه دليلي از قرآن و سنت رسول الله - صلى الله عليه وسلم - به همراه ندارد.

شكل و نحوه ساختار جنيان

ما درباره كيفيت جسماني، شكل صورت و اعضاء بدن جنيان جز آنچه كه خداوند به ما خبر داده، اطلاعي نداريم . البته مي دانيم كه جنيان داراي قلب و دل مي باشند، خداوند مي فرمايد :«وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ» الأعراف: 179 (ما بسياري از جنّيان و آدميان را آفريده و ( در جهان ) پراكنده كرده ايم كه سرانجام آنان دوزخ و اقامت در آن است . ( اين بدان خاطر است كه ) آنان دلهائي دارند كه بدانها ( آيات رهنمون به كمالات را ) نمي فهمند ، و چشمهائي دارند كه بدانها ( نشانه هاي خداشناسي و يكتاپرستي را ) نمي بينند ، و گوشهائي دارند كه بدانها ( مواعظ و اندرزهاي زندگي ساز را ) نمي شنوند . اينان ( چون از اين اعضاء چنان كه بايد سود نمي جويند و منافع و مضارّ خود را از هم تشخيص نمي دهند ) همسان چهارپايانند و بلكه سرگشته ترند ( چرا كه چهارپايان از سنن فطرت پا فراتر نمي گذارند، ولي اينان راه افراط و تفريط مي پويند). اينان واقعاً بي خبر (از صلاح دنياو آخرت خود) هستند).

خداوند در آيه مذكور تصريح نموده است كه جن ها قلب ، چشم و گوش دارند . شيطان نيز داراي صدا است، زيرا خداوند مي فرمايد : «وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ» الإسراء: 64 (و بترسان و خوار گردان با نداي ( دعوت به معصيت و وسوسه ) خود هركسي از ايشان را كه توانستي).

و در احاديث آمده است كه شيطان زبان دارد و اينكه جن ها مي خورند، مي آشامند و مي خندند.


نامهاي جنيان در زبان عرب

ابن عبدالبر مي گويد : از نظر واژه شناسان واژه ي «جن» داراي مراتبي مختلف مي باشد:

1- جن خالص را «جني» مي گويند .
2- جني كه با انسانها زندگي مي كند ، آن را «عامر» كه جمش «عمار» است مي نامند.
3- جني كه مزاحم كودكان مي شود آن را «ارواح» مي گويند .
4- جني كه اعمال زشت و خبيث را انجام دهد و متعرض گناه شود، آن را «شيطان» مي گويند.
5- جني كه در حد فراواني کارهاي زشت و خبيث را انجام دهد، آن را «عفريت» مي گويند.
پيامبر - صلى الله عليه وسلم - راجع به انواع جنيان فرمود:«الجن ثلاثة أصناف : فصنف يطير في الهواء ، وصنف حيّات وكلاب ، وصنف يحلون ويظعنون».

(جنيان سه نوع دارند: نوعي از آنها در فضا پرواز مي كند. نوعي ديگر از آنها، مار و سگ ها هستند و نوع سوم آنها در منازل و خانه ها سکونت مي جويند).

دنياي جنيان واقعيت انكار ناپذيري است

تعداد بسيار اندكي از مردم بطور كلي وجود جن ها را انکار کرده اند و بعضي از مشركان بر اين باور بودند كه منظور از جن ها « ارواح» ستارگان هستند.

گروهي از فلاسفه بر اين باور بودند كه : منظور از «جن ها» همان انگيزه هاي ناپاك و قوي خبيثه در نفس انسانها و منظور ازفرشتگان ، انگيزه ها خير در وجود انسان مي باشند.

و گروهي از دانشمندان معاصر بر اين عقيده اند كه منظور از جنيان همان جراثيم و ميكروب هايي هستند كه دانش امروزي آنها را كشف كرده است .

دكتر محمد البهي بر اين باور است كه جن ها و فرشتگان موجود واحدي هستند و هيچگونه تفاوتي ميان آنها وجود ندارد.

و از جمله دلائل او يكي اين است كه فرشتگان نيز از مردم پنهان اند. البته او از ميان انسانها كساني را كه ايمان و کفر و نيک و بد خويش را پنهان مي دارند از جنيان مي شمارد.

عدم علم نمي تواند دليل باشد

بزرگترين دليل نزد منكرين وجود جن، عدم و فقدان علم و اطلاعات آنها درباره وجود جنيان است، اما لازم به ياداوري است که نزد همگان پذيرفته شده است كه عدم علم نمي تواند دليل باشد و براي يك انسان خردمند بسيار زشت است كه بخاطر نداشتن علم منكر وجود چيزي شود، و اين چيزي است كه خداوند درباره كفار بدان خبر داده است و آن را خبري زشت توصيف نموده است: «بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ» يونس: 39 (بلكه آنان چيزي را تكذيب مي كنند كه اصلاً آگاهي از آن ندارند).

آيا صداي امواج صوت ها كه در فضاي عالم و گيتي موج مي زند و آنها را نمي شنويم، دليل بر عدم وجود آنهاست ؟! آنگاه که راديو را اختراع کرديم و توسط آن صداهايي را جمع آوري نموديم که نمي توانستيم آن را با گوش بشنويم؟

استاد سيد قطب در تفسير «في ظلال» درباره جنياني كه خداوند آنها را به سوي رسول الله - صلى الله عليه وسلم - متوجه گردانيد و قرآن را از وي استماع كردند، مي فرمايد :

بي ترديد بيانيه قرآن درباره رفتن چند تن از جن ها تا قرآن را از رسول الله - صلى الله عليه وسلم - استماع كنند و نقل قرآن آنچه را كه جن ها گفتند و عمل كردند ، براي اثبات وجود جن دليلي بسيار قانع كننده است . اين رويداد به ذات خود ثابت مي كند كه جن ها قادر هستند كه قرآن را به لفظ عربي بشنوند ، يعني همانطور كه رسول الله - صلى الله عليه وسلم - آن را تلفظ مي فرمود. رويداد جنيان كه در قرآن بيان گرديده ، شاهد زنده اي بر اين مدعا است كه جن ها موجودي هستند كه صلاحيت ايمان و كفر را دارند و آماده پذيرفتن هدايت و ضلالت اند و براي اثبات اين حقيقت (وجود جن) هيچ نيازي به دلائل ديگر وجود ندارد . خداوند كه واقعيت را ثابت و تاكيد نموده است پس انسان مي تواند چه چيزي را بر آن بيفزايد؟

بي گمان كائنات اطراف ما مملو از اسرار و مملو از نيروها و مخلوقاتي است كه براي ما شناخته شده نيستند ، ما بخش بسيار اندكي از آنها را مي دانيم و درباره بخش مهم و عمده آنها اطلاعي نداريم و هر روز كه بگذرد گوشه اي از اين اسرار را كشف مي كنيم و به وجود بعضي نيروها پي مي بريم و با برخي از اين واقعيت ها و يا با صفات و ويژگي آنها آشنا مي شويم و گاهي فقط به آثار آنها كه در اطراف ما وجود دارند اطلاع مي يابيم.

ما همواره در مرحله اول مسير قرار داريم - مسير شناخت جهان هستي - جهان هستي اي كه ما و اجداد و نياكانمان در آن زندگي كرده ايم و آيندگان نيز در آن زندگي سپري خواهند كرد . اين جهان كه ما انسانها در آن زندگي مي كنيم و كم و بيشي با آن آشنا هستيم ، گوشه بسيار كوچكي است در برابر كل كائنات؛ حجم و وزن اين سياره زميني در برابر تمام جهان هستي، يك موجود فوق العاده ناچيزي است !

آنچه كه امروز براي ما شناخته شده است در حالي که ما هنوز در مبدأ مسير قرار داريم در مقايسه با آنچه كه براي بشر پنج قرن پيش شناخته شده بود، شگفت آورتر از وجود جن است. اگر پنج قرن پيش كسي درباره اسرار اتم كه ما امروزه از آن سخن مي گوئيم، سخن مي گفت، او را ديوانه مي پنداشتند يا سخنانش را غير مانوس و شگفت آورتر از سخناني كه پيرامون وجود جن ها گفته مي شود تلقي مي كردند .

ما بر اساس توان بشري خود - که زمينه ساز خلافت و جانشيني انسان در روي زمين است- حقايق را مي شناسيم و به اسرار آنها پي مي بريم؛ خلافت و جانشيني اولاد آدم مقتضي است كه ما انسانها در چهارچوب قدرت و تواني كه خداوند به ما عنايت كرده است ، اسرار جهان هستي را كشف كنيم و آن را تابع خود قرار دهيم تا بتوانيم رسالت جانشيني را انجام داده و بر مبناي حكمت خداوندي دائره شناخت و اكتشافات ما از حقائق و اسراري كه براي انجام رسالت جانشيني لازم است ، تجاوز نمي كند و لو اينكه مدت حيات بشر امتداد پيدا كند و توان و قدرت او افزايش يابد.

در آينده كه اكتشافات افزوده خواهد شد شناخت ما نيز بيشتر خواهد شد، شگفتي هاي بيشتري از اسرار و نيروهاي جهان هستي را مشاهده خواهيم كرد، تمام يافته ها و شناخته هاي ما در برابر كل جهان هستي، بيش از عروسكي كه كودكان بدان بازي مي كنند، نخواهد بود، اما خواهي نخواهي ما در چهارچوب دائره شناخت و معرفتي كه خداوند آن را براي ما ترسيم نموده است باقي خواهيم ماند: «وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا» الإسراء: 85 (چرا كه جز دانش اندكي به شما داده نشده است).

دانش ما در مقايسه با اسرار و گوشه هاي پنهان و پوشيده اين جهان پهناور كه سواي آفريدگار كسي آنها را نمي داند بسيار اندك و ناچيز است. علم خداوند غير محدود و ابزار علم بشر محدود است؛ خداوند مي فرمايد :

«وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» لقمان: 27 ( اگر همه درختاني كه روي زمين هستند قلم شوند ، و دريا ( براي آن مركّب گردد ) و هفت دريا كمك اين دريا شود ( و با آن مخلوقات خدا يادداشت گردد ، قلمها مي شكنند و مركّبها مي خشكند ، ولي ) مخلوقات خدا پايان نمي گيرند . خداوند عزيز و حكيم است ( مي داند چه چيزها را بايد بيافريند و چگونه بيافريند)).

در چنين وضعيتي، ما نبايد به وجود يا به عدم وجود ، به تصور يا به عدم تصور چيزي از غيب و مجهول و از اسرار اين جهان گسترده هستي ، صرفاً به خاطر اين اذعان كنيم كه از دايره عقل و از تجربه و مشاهده ما خارج است؛ ما هنوز به تمام اسرار ، دستگاهها و توان اجسام خودمان پي نبرده ايم تا چه برسد به اسرار و ارواح مان !

اسراري وجود دارند كه اصلاً مشمول برنامه اكتشافات ما نيستند و اسراري وجود دارند كه رسيدن به كنه و جزئيات آنها از جمله برنامه هاي ما نيستند، لذا اين گونه اشيا براي ما كشف نمي شوند، البته آثار و ويژگي هاي آنها و يا اينکه تنها وجود آنها مي توانند مكشوف بشر باشند، زيرا رسيدن به كليه آنها شايد براي انجام امور خلافت مفيد نباشد .

هرگاه خداوند ، سهم مقدر ما از اسرار جهان هستي را بوسيله سخنان خودش -نه بوسيله شناخت و تجربه اي كه نتيجه سعي و تلاش ما است- براي ما كشف كند ، بر ما لازم است كه اين هديه ارمغان را آن چنان كه هست پذيرفته و در برابر آن خدا را سپاس گوئيم و از جانب خود آن را كم و بيش نكنيم، زيرا تنها منبعي كه اين شناخت و معرفت را از آن بدست آورده ايم ، بيش از اين مقدار از معرفت و آگاهي را به ما نداده است و منبع ديگري كه ميتواند چنين معرفتي و شناختي به ما عنايت كند وجود ندارد .

حرف صحيح و واقعيت اين است كه دنياي جن ، دنياي سوم و موجودي جدا از انسان و فرشتگان است . جن ها موجودي داراي عقل فراگيرنده و صاحب درک و فهم هستند .

جنيان اعراض ، جراثيم و ميكروب نيستند . جن ها مانند انسانها مكلف ، مأمور و آمادگي انجام تكليف را دارند.

دلائل وجود جن

1-وجود جن از بديهيات است :

ابن تيميه مي فرمايد : « هيچ يك از فرقه هاي اسلامي درباره وجود جن و در اين باره كه خداوند، حضرت محمد - صلى الله عليه وسلم - را به طرف جن ها فرستاده، اختلاف نظر ندارند. اهل كتاب نيز از يهود و نصاري مانند مسلمانان وجود جن را مي پذيرند، اما در ميان آنان تعداد اندكي كه منكر وجود جن هستند ، ديده مي شوند.

همانطور كه اين تعداد اندك ميان مسلمانان نيز وجود دارد ، ماننده : فرقه جهمية و معتزله هر چند که جمهور آنها و ائمه هايشان نيز به وجود جن اعتقاد دارند.

آري ، وجود جن از احاديث و سخنان پيامبران به تواتر رسيده است و علم به وجود آنها از بديهيات دين است و بطور بديهي مسلم است كه جن ها زنده ، عاقل و صاحب اراده هستند حتي مأمور و آماده انجام فرمان مي باشند .
جن ها صفات يا اعراض قائم به ذات انسان يا غير انسان نيستند، آنطور كه منحرفان و ملحدان عقيده دارند؛ آري وقتي كه وجود جنيان به تواتر از سخنان پيامبر ثابت است ، تواتري كه عامه مردم نيز از آن آگاهي دارند و خواص نيز از آن مطلع اند ، براي گروهي و كساني كه خود را منتسب به پيامبران مي دانند ، شايسته نيست كه منكر وجود آنها شوند .

وي مي فرمايد : « همه فرقه هاي مسلمان به وجود جن ها معترف هستند و جمهور کافراني همچون توده ي اهل کتاب و اغلب مشركين عرب و غير آنان از فرزندان حام و همچنين جمهور كنعانيون و يونانيان از فرزندان يافث نيز به وجود جن ها معتقد هستند - بنابراين اغلب فرقه ها و گروه ها به وجود جن اعتراف دارند.

امام الحرمين مي گويد : علماء در عصر صحابه و تابعين بر وجود جن و شياطين اتفاق نظر داشتند و همه آنان از شرارت جن و شياطين به خداوند پناه مي جستند - هيچ انساني كه متدين و متمسك به دين باشد عليه اين ديدگاه سخن نگفته است.

2-نصوص قرآن و حديث :

نصوص زيادي كه مؤيد و مثبت وجود جن هستند نقل شده است .

خداوند مي فرمايد: «قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا» الجن: 1 ( ( اي محمّد ! به امت خود ) بگو : به من وحي شده است كه گروهي از پريان ( به تلاوت قرآن من ) گوش فرا داده اند و ( پس از مراجعت به ميان قوم خود ، بديشان ) گفته اند : ما قرآن زيبا و شگفتي را شنيده ايم).

و «وَأَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا» الجن: 6 ( و كساني از انسانها به كساني از پريها پناه مي آوردند ، و بدين وسيله بر گمراهي و سركشي ايشان مي افزودند ).

اينگونه آيات و نصوص بسيار زياد هستند و در صفحه هاي اين كتاب ذكر شده اند . هر چند كه به دليل كثرت و شهرت آنها نيازي به ذكر آنها نيست .

3-مشاهده و رؤيت :

بسياري از مردم عصر ما و دوران گذشته جن را مشاهده و رؤيت كرده اند . هر چند بسياري از مردم آنها را ديده و صداي آنها را شنيده اند اما ندانسته اند كه آنها جني بوده اند، گمان كرده اند كه آنها «ارواح» هستند يا آنها را مردان غيب يا مردان فضا پنداشته اند .

ارزشمندترين و رائج ترين دليل در اين باره رؤيت خود رسول الله - صلى الله عليه وسلم - است . رسول الله - صلى الله عليه وسلم - جن ها را ديده ، با آنها حرف زده و آنها را تعليم داده ، قرآن را براي آنان تلاوت كرده است . اين بحث در محل خودش خواهد آمد .

سگ و الاغ جن ها را مي بينند

در حالي كه اغلب انسانها جنيان را نمي بينند ، بعضي از موجودات زنده، مانند: سگ و الاغ جن ها را مي بينند .

در صحيح بخاري و مسلم آمده است كه رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود :« إذا سمعتم صياح الديكة ، فاسألوا الله من فضله ، فإنها رأت ملكاً ، وإذا سمعتم نهيق الحمار ، فتعوذوا بالله من الشيطان ، فإنه رأى شيطاناً» .
(هرگاه صداي آواز خروس را شنيديد، فضل و بزرگي خدا را طلب کنيد، زيرا خروس وقتي به صدا در مي آيد كه فرشته اي را ببيند و هر گاه صداي الاغ را شنيديد، از شر شيطان به خدا پناه جوييد، زيرا صداي الاغ در اثر اين است كه شيطان را مي بيند).

ابو داود از جابر بن عبدالله روايت مي كند كه رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: « إذا سمعتم نباح الكلب ونهيق الحمار ، فتعوذوا بالله ، فإنهن يرون ما لا ترون».
(هرگاه صداي سگ و الاغ را شنيديد، به خدا پناه جوييد، زيرا آنها موجوداتي را مي بينند كه از ديد شما پنهان هستند).

اينکه حيوان چيزهايي را مي بيند که از ديد ما پنهان است، شگفت آور نيست، علماء و دانشمندان ثابت كرده اند كه بعضي موجودات زنده توان ديدن چيزهائي را دارند كه ما انسانها قادر به ديدن آنها نيستيم . مثلاً : زنبور عسل اشعه فوق بنفش را مي بيند و به همين خاطر زنبور عسل از پشت ابرها خورشيد را مي بيند و جغد نيز در تاريكي شب سياه موش را مشاهده مي كند .

رد ديدگاه كساني كه جن ها را فرشته مي پندارند

قبلاً به حديثي اشاره كرديم كه رسول الله - صلى الله عليه وسلم - در ضمن آن فرمود: « أن الملائكة خلقوا من نور ، وأن الجن خلقوا من نار».(فرشتگان از نور و جن ها از آتش خلق شده اند).

رسول الله - صلى الله عليه وسلم - با توجه به آن روايت اصل فرشتگان را جدا و متفاوت از اصل جن ها بيان فرمودند - اين حديث بيانگر اين واقعيت است كه فرشته و جن دو عالم مستقل و جدا از هم هستند نه اينكه يك عالم باشند.

هر كس به نصوصي كه پيرامون جنيان و فرشتگان آمده دقت كند، اذعان مي كند كه ميان اين دو موجود تفاوت فاحشي وجود دارد، فرشتگان نيازي به خوردن و آشاميدن ندارند و از فرمان خداوند سرپيچي نمي كنند و مأموريت خود را انجام مي دهند، اما جن ها دروغ مي گويند، مي خورند، مي نوشند و پروردگارشان را معصيت و خلاف حكم او عمل مي كنند .

آري، اين دو موجود از ما انسانها پنهانند، چشم هاي ما توان درك آنها را ندارند ولي آنها دو موجود از هم جدا هستند كه در ذات و صفات با هم تفاوت دارند .

............................................................
برگرفته از کتاب عالم جن و شیاطین
تألیف: عمر سليمان الاشقر
تهیه و تنظیم: سایت مدرسه علوم دینی اسماعیلیه