بهترين راه براي نجات از شياطين و سربازانش، پناه بردن به خدا و جلب حمايت او است، زيرا خداوند بر اين كار توانا است و هرگاه او بنده اش را پناه دهد، شيطان چگونه به سوي او راه پيدا مي كند.

خداوند مي فرمايد: «وَإِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» الأعراف: 200

خداوند رسولش را امر كرده تا از همزات شياطين به خداوند پناهنده شود :
( گذشت داشته باش و آسانگيري كن و به كار نيك دستور بده و از نادانان چشم پوشي كن. و اگر وسوسه اي از شيطان به تو رسيد ( و خواست تو را از مسير منحرف و از هدف باز دارد ) به خدا پناه ببر ( و خويشتن را بدو بسپار ) . او شنواي دانا است ( و همه چيز را مي شنود و همه چيز را مي داند و هرچه زودتر به فريادت مي رسد)).

«وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ * وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَنْ يَحْضُرُونِ» مؤمنون:97- 98 ( در عين حال خود را به خدا بسپار ) و بگو : پروردگارا ! خويشتن را از وسوسه هاي اهريمنان ( و تحريكات ايشان به انجام گناهان ) در پناه تو مي دارم. و خويشتن را در پناه تو مي دارم از اين كه با من ( در اعمال و اقوال و ساير احوال ) گرد آيند ( و مرا از تو غافل نمايند ) ).

«همزات الشياطين»: يعني ايجاد گرايشات و وساوس شيطاني. خداوند به ما امر مي كند تا از دشمني و عداوت شياطين پناه او را جويا شويم و به او پناهنده شويم، زيرا شياطين هيچگونه عمل نيک و احساني را براي ما روا نمي دارند و غير از نابودي فرزندان آدم در صدد تلاش چيز ديگري نيستند، زيرا با پدر انسانها كه حضرت آدم - عليه السلام - است، دشمني ديرينه و آشكارا دارند.

ابن كثير در تفسير آيه مي فرمايد: «استعاذه» يعني پناه بردن به خداوند و پيوستن به حضرت حق به منظور رهايي از شر هر گونه شرور و بدکاري... و معني «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم» يعني از شيطان رانده شده و مردود به خداوند پناه مي برم. تا شيطان در كارهاي دنيا و دين گزندي به من نرساند و از انجام مأموريتم مانع نشود و به انجام كارهاي نامشروع وادارم نكند، زيرا سواي خداوند كسي ديگر نمي تواند جلوي شيطان را بگيرد.

روي همين حساب خداوند به ما امر کرده که از طريق مدارا با انسانهاي شيطان صفت برخورد نماييم، تا بدين صورت جلوي خوي ايذاء رساني او گرفته شود و درباره جنيان شيطاني امر كرده به سوي خدا پناه بريم، زيرا شيطان جن نه رشوه مي پذيرد و نه خوبي در حق او تأثير مي گذارد، زيرا شرارت در سرشت او وجود دارد و سواي خداوند كه آفريدگار اوست كسي ديگر نمي تواند جلوي او را بگيرد.

رسول الله - صلى الله عليه وسلم - با كلمات و الفاظ مختلف به كثرت در برابر شرارت هاي شيطان از خداوند پناه مي جست. بعد از دعاي استفتاح در نماز، اين كلمات را مي گفت : «اعوذ بالله السميع العليم من الشيطان الرجيم من همزه و نفحه و نفثه».

«موارد پناه جستن»

1- پناه جستن موقع رفتن به دستشوئي

رسول الله - صلى الله عليه وسلم - وقتي وارد توالت مي شد ، از شر شياطين نر و ماده ، پناه خدا را جويا مي شد .

در بخاري و مسلم از حضرت انس - رضي الله عنه - روايت شده که رسول الله - صلى الله عليه وسلم - هرگاه وارد توالت مي شد، مي فرمود: «اللهم إني أعوذ بك من الخبث والخبائث». (پروردگارا من از شر شياطين نر و ماده پناه تو را مي خواهم).

در سنن ابي داود از زيد بن ارقم روايت شده که رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: « إن هذه الحشوش محتضرة ، فإذا أتى أحدكم الخلاء فليقل : أعوذ بالله من الخبث والخبائث». ( قطعاً اين حشوش محل حضور شياطين هستند . هرگاه كسي از شما وارد توالت شود چنين بگويد: از شر شياطين نر و ماده به خداوند پناه مي برم).

2- پناه جستن موقع خشم و غضب

از سليمان بن صرد روايت شده که مي گويد: دو نفر در محضر رسول الله - صلى الله عليه وسلم - همديگر را بد و بيراه مي گفتند و ما نزد رسول الله - صلى الله عليه وسلم - نشسته بوديم، يكي از آن دو طرف را در حالت خشم و غضب دشنام ميداد و ناسزا گفت و صورتش سرخ شده بود. رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: من كلمه اي را مي دانم، اگر او كه در حالت غضب است، آن را بگويد، خشم و غضبش خواهد رفت: «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم».

رسول الله - صلى الله عليه وسلم - به حضرت ابوبكر - رضي الله عنه - آموختند كه صبح و شام كلمات زير را بگويد:
« اللهم فاطر السماوات والأرض ، عالم الغيب والشهادة ، لا إله إلا أنت ، ربّ كل شيء ومليكه ، أعوذ بك من شر نفسي ، ومن شرّ الشيطان وشركه ، وأن أقترف على نفسي سوءاً ، أو أجره إلى مسلم».
(پروردگارا! تو آفريدگار زمين و آسمان هستي، داناي نهان و آشکار هستي، سواي تو معبودي وجود ندارد. تو مالك و پروردگار هر چيز هستي. از شرارت نفس خودم و از شرارت شيطان و شرك او و از اينكه مرتكب عمل زشتي شوم يا اينكه مسلماني را به عمل زشتي وادارم، پناه تو را مي جويم) .

3- پناه جستن موقع جماع

رسول الله - صلى الله عليه وسلم - موقع آميزش جنسي پناه جستن را مورد تاكيد و تشويق قرار داده است.

از حضرت ابن عباس - رضي الله عنه - روايت شده که رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: « لو أن أحدكم إذا أراد أن يأتي أهله قال : بسم الله ، اللهم جنبنا الشيطان ، وجنب الشيطان ما رزقتنا ، فإنه إن يقدر بينهما ولد في ذلك لم يضره شيطان أبداً».
(اگر شما موقع جماع گفت: به نام خدا، پروردگارا! ما را از شيطان دور نگاه دار و شيطان را از فرزندي كه به ما عنايت مي كني، دور بدار. اگر در اين آميزش براي زن و شوهر فرزندي مقدر باشد، شيطان هرگز به او گزندي نخواهد رساند).

4- پناه جستن موقع وارد شدن به دره اي يا منزلي

هر گاه انسان وارد دره و رودخانه مي شود يا ميخواهد براي چند ساعت يا كمتر و بيشتر در يك محل بماند، لازم است كه پناه خدا را جويا شود . البته نه به صورتي كه در زمان جاهليت مروّج بود يعني اينكه مردم در چنين موردي از جن ها و شياطين پناه مي جستند و چنين مي گفتد : از شرارت ساكنان ابله اين دره پناه بزرگ آنها را مي جويم. در نتيجه چنين حركتي از جانب انسانها بر غرور جن ها افزوده و جن ها براي آزار و اذيت مردم بيشتر جرئت پيدا مي کردند. همانطور كه قرآن نيز به اين مطلب اشاره كرده است:
«وَأَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا» الجن: 6

و رسول الله - صلى الله عليه وسلم - به ما ياد داده است كه موقع سكونت و ماندن در يك محل چگونه استعاذه كنيم و پناه جوئيم .
از خوله دختر حكيم روايت شده كه رسول الله فرمود - صلى الله عليه وسلم - :« لو أن أحدكم إذا نزل منزلاً قال : أعوذ بكلمات الله التامة من شرّ ما خلق ، لم يضره في ذلك المنزل شيء ، حتى يرتحل منه».
(اگر موقع وارد شدن در يك محل بگوييد : بوسيله تمام صفات كامله خداوند ، از شرارت كليه شرورها ، پناه خدا را مي جويم ، مادام كه در آن محل ساكن است ، هيچ چيزي به او اندك ضرر و گزندي نخواهد رساند) .

5- پناه جستن موقع شنيدن صداي الاغ

رسول الله - صلى الله عليه وسلم - مي فرمايد : « إذا نهق الحمار فتعوذوا بالله من الشيطان الرجيم » .
(هرگاه الاغ به صدا در آيد، از شرارت شيطان رانده شده پناه خدا را جويا شويد).
و رسول اكرم - صلى الله عليه وسلم - فرمود : هرگاه الاغ به صدا در آيد ،دليلش اين است كه شيطان را ديده است

6- پناه جستن موقع قرائت قرآن

خداوند مي فرمايد : «فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ (98) إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» النحل: 98 - 99
(هنگامي كه خواستي قرآن بخواني ، از وسوسه هاي شيطان مطرود ( از رحمت يزدان) به خدا پناه ببر ( تا اهريمن تو را از فهم معني قرآن و عمل بدان باز ندارد ). بي گمان شيطان هيچ گونه تسلّطي بر كساني ندارد كه ايمان دارند و بر پروردگارشان تكيه مي نمايند).

ابن قيم در فلسفه استعاذه موقع خواندن قرآن فرموده است : بي ترديد قرآن شفاء براي بيماريهاي قلبي و روحي است، قرآن همه ي وسوسه، هوس و ارده هاي فاسد را را از بين مي برد كه شيطان القاء مي كند.
پس قرآن در واقع براي القائات شيطان داروي شفابخش است، لذا خداوند امر كرده است با پناه جستن به خدا از شرارت هاي شيطان ، ريشه بيماري كنده شود و قلب و دل از بيماريهاي شيطاني پالايش شوند، تا داروي قرآن به نقطه اي برسد كه از هر چيز ديگر و آلودگي ها پاك و صاف باشد و در آنجا جا پيدا كند و تأثير بگذارد.

شاعر مي گويد: أتاني هواها قبل أن أعرف الهوى ××× فصادف قلباً خالياً فتمكنا
(قبل از اينكه من با هوا و هوس ها آشنا بشوم، محبت آن وارد سينه من شد و قلب مرا خالي يافت و در اعماق آن جا پيدا كرد).

پس داروي شفابخش قرآن در حالي بايد وارد قلب شود كه قلب از هرگونه مزاحم خالي باشد و معارضي براي آن ديده نشود ، آنگاه قرآن (داروي شفابخش) در دل متمكن مي شود.

از جمله حكمتهاي فلسفه تعوذ، موقع تلاوت قرآن يكي اين است كه قرآن، ماده هدايت، علم و خير در قلب است، عيناً همانطور كه آب ماده گياه و نباتات است. و شيطان آتش است و آتش گياهان و نباتات را طعمه مي كند و از بين مي برد، لذا هرگاه شيطان به وجود نبات و گياه خير در قلب، پي ببرد، براي احتراق و از بين بردن آن تلاش مي كند. از اين رو خداوند به ما امر كرده است به او پناه جوييم تا شيطان قادر به از بين بردن ثمره تلاوت قرآن نباشد.

حكمت دوم اين است كه فرشتگان خود را به قاري قرآن نزديك مي كنند و به قرائت او گوش فرا مي دهند، همانطور كه در حديث اُسيد بن حضير ثابت است . او قرآن مي خواند و چتري را مشاهده كرد كه در آن چراغهايي آويزان بودند، پس رسول الله - صلى الله عليه وسلم - را در جريان گذاشت. رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: آنها فرشتگان بودند و براي شنيدن قرآن تجمع كرده بودند و شيطان ضد و دشمن فرشتگان است. لذا خداوند به قاري قرآن امر كرده تا از دسمن فرشتگان دوري جويد تا فرشتگان مخصوص نزد او (قاري قرآن) حضور پيدا كنند، زيرا زمان و مكان قرائت قرآن ، زمان و مكاني است كه فرشتگان و شياطين با هم جمع نمي شوند.

از جمله فوايد يا فلسفه تعوذ موقع قرائت قرآن، اين است كه شيطان با تمام وجود به قاري هجوم مي برد، تا اينکه او را از هدف تلاوت قرآن (تدبر و فهم مراد خداوند) باز دارد. شيطان تمام سعي و تلاشش را به كار مي گيرد تا ميان قلب قاري و هدف قرآن مانع ايجاد كند و قاري را از بهره گرفتن از قرآن باز دارد. بنابر اين خداوند به ما امر كرده است تا در آغاز قرائت از اينگونه شرارت هاي شيطان پناه جسته شود.

قاري قرآن با تلاوت خود در واقع با خداوند متعال مناجات مي كند و خداوند به صداي قاري خوش آواز بيشتر توجه مي كند. قرائت شيطان همانا شعر و موسيقي است، لذا به قاري قرآن امر شده است تا موقع قرائت شيطان را بوسيله تعوذ از خود براند، زيرا خداوند در اين لحظه صداي قاري را استماع مي كند.

خداوند خبر داده است كه هيچ نبي يا رسولي نفرستاده است مگر اينکه هنگام طلب آرزوهايشان شيطان به آنها دست يازيده است.

تمام سلف بر اين عقيده هستند كه منظور اين است: هرگاه نبي يا رسول تلاوت كند، شيطان در تلاوت او مداخلت مي كند. وقتي شيطان با پيامبران چنين مي كند، پس چرا با ديگران نكند؟ بنابر اين شيطان قاري را در مغالطه مي اندازد، قرائت قرآن را بر وي مشتبه مي كند، قاري را درباره قرائتش دچار تشويش مي كند، زبانش را مي لرزاند، توجه و ذهنش را پريشان مي كند و هرگاه شيطان موقع قرائت حاضر مي شود، قاري را با يكي از اين مشكلات يا با همه آنها مواجه مي سازد.

موقعي كه انسان قصد انجام خير مي كند يا وارد عمل خير مي شود، شيطان بشدّت و با حرص و آز تمام مي خواهد جلو او را بگيرد و او را از آن كار خير باز دارد. روي اين حساب موقع تلاوت قرآن كه از بهترين كارها است انسان امر شده است تا با پناه بردن به خداوند شيطان را از خود منع كند (1) .

7- پناه دادن فرزندان و خانواده

از حضرت ابن عباس - رضي الله عنه - روايت شده که رسول الله - صلى الله عليه وسلم - حضرت حسن و حسين - عليه السلام - را با خواندن دعاي زير پناه مي داد:
« أعيذكما بكلمات الله التامة ، من كل شيطان وهامة ، ومن كل عين لامة ؛ إن أباكما كان يعوذ بها إسماعيل وإسحاق »
(بوسيله صفات كامله خداوند شما را از شر هر شيطان و از هر حشره اي و از هر چشم ملامت گري پناه مي دهم. پدر شما، يعني حضرت ابراهيم - عليه السلام - ، دو فرزندش حضرت اسماعيل و اسحاق را به همين كلمات پناه داده است).

بهترين ابزاري كه بوسيله آن پناه جسته مي شود

بهترين ابزاري كه پناه جويان، بدان پناه مي جويند، سوره «فلق» و «الناس» است. پيامبر - صلى الله عليه وسلم - به عبيد الله ابن خبيب امر كرد تا موقع صبح و شام (قل هوالله احد) و معوذتين را سه بار بخواند و بعد فرمود: (قل هو الله و معوذتين) تو را از هر بدي نجات مي دهد. در روايتي ديگر آمده است ، كه رسول الله - صلى الله عليه وسلم - او را به خواندن معوذتين امر كرد و فرمود:« ما تعوذ الناس بأفضل منها» (بهتر از اين دو هيچ ابزاري براي پناه جستن مردم وجود ندارد).

وقتي شيطان وسوسه گناه را ايجاد مي كند، با وي چه بايد كرد؟

روايت شده كه يكي از علماء سلف، به شاگردش فرمود: وقتي شيطان در تو وسوسه را ايجاد كند، با وي چگونه رفتار ميكني؟ شاگرد گفت: با او مبارزه مي كنم. استاد گفت: اگر شيطان وسوسه اش را تكرار كرد، چي؟ شاگرد گفت: با وي مي جنگم و مبارزه مي كنم. استاد فرمود: بدين ترتيب مبارزه بسيار طولاني مي شود، ببين اگر تو از كنار گله اي رد شوي و سگ همراه گله به تو حمله آور شود تو را از عبور و ادامه مسير منع كند، آنگاه تو چه مي كني؟ شاگرد گفت: تمام سعي و تلاشم را براي راندن آن به خرج مي دهم. استاد فرمود: اين كار بسيار به درازا مي كشد. بهتر اين است كه از چوپان كمك بگيري تا جلو سگش را از تو بگيرد.

اين راهنمائي حكايت از بينش بسيار عميق اين استاد دارد، زيرا پناه جستن به خدا و جلب حمايت وي، تنها راه مؤثر براي دور نگاه داشتن شيطان است و اين همان شيوه اي است كه مادر مريم آن را اتخاذ كرده بود: «وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ» آل عمران: 36
(ن او را مريم نام گذاردم و او و فرزندانش را از ( وسوسه و گمراه سازي ) اهريمن مطرود ( از درگاه فضل و كرمت ، به تو مي سپارم و ) در پناه تو مي دارم).

وقتي انسان از شيطان پناه مي جويد، چرا شيطان نمي رود؟

بعضي مي گويند: با وصف اينكه ما به خدا پناه مي بريم، باز هم وسوسه هاي شيطاني را حس مي كنيم و او ما را به انجام بديها تحريك مي كند و ما را از نماز باز مي دارد.

جواب: توجه داشته باشيم كه استعاذه مانند شمشير در دست مجاهد است، اگر دست مجاهد قوي باشد، دشمنش را از پا در مي آورد ورنه شمشير تاثير ندارد هر چند كه شمشير صيقل شده و برنده باشد.

استعاذه نيز همين حالت را دارد، اگر استعاذه از شخص متقي و خدا ترس صورت گيرد، بسان آتش، شيطان را طعمه حريق مي كند و اگر انسان غير متعهد و ضعيف الايمان باشد، تاثير بسزايي در دشمن نمي گذارد.

ابوالفرج ابن جوزي - رضي الله عنه - مي فرمايد: توجه داشته باشيم كه مثال ابليس با متقي و غير متقي، مانند كسي كه نشسته و در جلو او طعام و گوشت وجود دارد، سگي نزد او مي آيد، او به سگ مي گويد: دور شو!. سگ مي رود و از كنار كسي ديگر كه طعام و غذا در جلو او گذاشته شده است، مي گذرد، او هر گاه كه آن را از نزد خود براند، نمي رود. پس متقي مانند شخص اول است و غير متقي مانند شخص دوم. شيطان از كنار متقي با يك سخن و اندك تهديدي فرار مي كند ولي از كنار انسان غير متقي بدليل آلودگي اش با گناهان نمي رود و از وي جدا نمي شود. نعوذ بالله من الشيطان.

بنابر اين مسلمان اگر نجات از شياطين و همراهانش را مي خواهد، بر وي لازم است كه خود را به تقويت ايمان و جلب حمايت خداوند مشغول كند و به او پناه ببرد. و لا حول و لا قوه الا بالله.

............................................................
برگرفته از کتاب عالم جن و شیاطین
تألیف: عمر سليمان الاشقر
تهیه و تنظیم: سایت مدرسه علوم دینی اسماعیلیه