الحمدلله والصلاه والسلام علی رسول الله وعلی آله واصحابه ومن والاه وبعد

یکى از ابعاد وجودى انسان، «بعد اجتماعى» او است؛ چرا که انسان موجودى اجتماعى است و بايد در بستر اجتماع با هم نوعان خود زندگى كند. به همین خاطر بايد در این زمینه بسیار خوب عمل کند تا بتواند به تدريج در صحنه‏هاى گوناگون با ديگران، روابط مناسب‏ترى داشته باشد.

بنده بحول وقوه الهی در این نوشتار برآنم تا دراین رابطه مسائلی را خدمت خوانندگان عزیز ارائه نمایم باشد که با انجام دادن این کارها راهی بسوی قلبها پیدا نماییم و از کینه وکدورت دوری کنیم راهکارهای که بنده ان شاءالله می خواهم بیان نمایم چندان سخت وپیچیده نیست بلکه بالعکس کاملا ساده وآسان است فقط باید تمرین کنیم تا بتوانیم به نحو احسن انجام دهیم

وسيله اول : تبسم و لبخند

لبخند راهی هست برای نفوذ در دل که بسیار سریع عمل می کند به همین خاطر در متون دینی ما به عنوان عبادت وصدقه شناخته می شود پیامبرما محمد مصطفی صلی الله علیه وآله بسیار تبسم برلب داشتند درحدیثی از رسول خدا می خوانیم که ایشان فرمودند تبسمک فی وجه اخیک صدقه تبسم تو در صورت برادر مومنت صدقه هست عبدالله ابن الحارث می فرمایند ما رأيت أحداً أكثر تبسماً من رسول الله صلى الله عليه وسلم ندیدم هیچ کسی را که متبسم تر از رسول خدا صلى الله عليه وسلم باشد

لبخند در هنگام ملاقات با دوستان تاثیری عمیق تر از زبان دارد و به طرف مقابل چنین القا می کندکه دوستت دارم و از دیدار تو خرسندم . تبسم خرجی ندارد ولی چیزهای بسیاری می آفریند .

تبسم بدون آنکه دهنده اش را فقیر کند گیرنده اش را ثروتمند می کند هیچکس آن قدر غنی نیست که بدون آن بتواند سر کند و هیچکس هم آنقدر فقیر نیست که از منافع آن برخوردار نشود.تبسم در خانه خوشبختی ایجاد می کند و در تجارت حسن نیت ، زیرا تبسم نشانه ی دوستی و رفاقت است . تبسم خستگی را برطرف و افراد مأیوس را امیدوار می کند و بهترین پادزهر طبیعی غم ها و ناراحتی هاست .معهذا تبسم را نه می توان خرید و نه می توان دزدید و نه می توان گدایی کرد . زیرا تبسم یک کالای زمینی نیست

2- سلام

سلام راهی هست که انسان می تواند به قلب نفوذ کندو بسیار با ارزش است اما چطور سلام کنیم این هم خودش راه حل دارد اگر ما یک سلام خشک وخالی وبی روح داشته باشیم جواب نمی دهد سلام همیشه باید باروی باز وبشاش و با یک حرارتی انجام گیرد فشردن دست و مصافحه نمودن بسیار خوب عمل می کند در متون اسلامی ودینی ما بر سلام نمودن بسیار تاکید شده در قرآن عظیم الشان ما الله متعال می فرمایند قال الله تعالى يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا - سورة النور آية 27

وقال تعالى فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً - سورة النور آية 61 وقال تعالى وَإِذَا حُيِّيْتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا - سورة النساء آية 86

ورسول خدا در حدیثی می فرمایند لا تحقرن من المعروف شيئا ولو أن تلقى أخاك بوجه طليق هیچ معروفی را کوچک نشمارید گرچه هم ملاقات شما با برادر مومنتان با روی باز باشد که خود این حدیث کنایه از سلام نمودن وبشاش بودن یک فرد مومن هست در موطا امام مالک از رسول خدا روایت هست که فرمودند تصافحوا يذهب الغل، وتهادوا تحابوا وتذهب الشحناءیا در روایت دیگر آمده که أن رجلاً سأل رسول الله صلى الله عليه وسلم: أي الإسلام خير؟ قال: تطعم الطعام وتقرأ السلام على من عرفت ومن لم تعرف متفق عليه.

در حدیثی دیگری که روایت از ابوهریره هست می فرمایند عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: لا تدخلوا الجنة حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى تحابوا، أولا أدلكم على شيء إذا فعلتموه تحاببتم؟ أفشوا السلام بينكم رواه مسلم. به بهشت داخل نمی شوید تا اینکه ایمان بیاورید وایمان نمی آورید تا اینکه همدیگر را دوست بدارید آیا شما راراهنمای نکنم به چیزی که اگر آنرا انجام دهید همدیگر رادوست خواهید داشت سلام را در بین خودتان شایع نمایدیا در جای دیگر رسول خدا می فرماید عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلامٍ ، قَالَ لَمَّا رَأَيْتُ وَجْهَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلِمْتُ أَنَّ وَجْهَهُ لَيْسَ وَجْهَ كَذَّابٍ وَكَانَ أَوَّلَ مَا سَمِعْتُهُ يَقُولُهُ : " أَيُّهَا النَّاسُ , أَفْشُوا السَّلامَ , وَأَطْعِمُوا الطَّعَامَ , وَصِلُوا الأَرْحَامَ , وَصَلُّوا وَالنَّاسُ نِيَامٌ , تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلامٍ در این روایت عبدالله بن سلام که جز احبار یهود بود وبعد مسلمان شد می فرمایند که زمانی که پیامبر را دیدم دانستم که این چنیین شخصی دروغگو نیست و اولین جملاتی که از ایشان شنیدم این بود که ای مردم سلام را اشاعه بدیدو به بی نوایان غذا بدهید و صله ارحام بجا بیاورید و نماز بخوانید هنگامی که مردم در خوابند با سلامت به بهشت وارد می شوید این حدیث خودش گویایی این است که سلام نمودن چقدر ارزش دارد که انسان را به بهشت وارد می سازد و یاران رسول خدا بر این امر اهتمام خاصی داشتند تا جایکه نقل می کنند که عبدالله ابن عمر رضی الله عنهما وقتی از خانه خارج می شد بر کوچک وبزرگ سلام می نمود امام حسن بصری رحمه الله می فرمایند المصافحة تزيد في المودة

چند مساله باید در سلام نمودن دقت کنیم اول اینکه با این لفظ السلام علیکم ورحمه الله وبرکاته سلام نمایم و در جواب هم بگیم وعلیکم السلام ورحمه الله وبرکاته در روایت داریم که جاء رجل إلى النبي صلى الله عليه وسلم فقال: السلام عليكم، فرد عليه ثم جلس، فقال النبي صلى الله عليه وسلم: عشر، ثم جاء آخر فقال: السلام عليكم ورحمة الله، فرد عليه فجلس، فقال: عشرون، ثم جاء آخر فقال: السلام عليكم ورحمة الله وبركاته، فرد عليه فجلس، فقال: ثلاثون« رواه أبو داود والترمذي وقال: حديث حسن. شخصی خدمت رسول خدا وارد شد و گفت السلام علیکم رسول خدا جواب داد شخص نشست پیامبر فرمود ده دیگری آمد وگفت السلام عليكم ورحمة الله پیامبر جوابش را داد وفرمود بیست فردی دیگر آمد وگفت السلام عليكم ورحمة الله وبركاته پیامبر خدا فرمودند سی این حدیث فضیلت ثواب سلام نمودن را بیان می کند ودیدیم که پیامبر شخصی که کامل سلام نمودند فرمودند که سی ثواب به ایشان تعلق گرفت پس از این جا مشخص می شود که بهترین وافضل ترین صیغه سلام نمودن السلام عليكم ورحمة الله وبركاته و بهترین جواب وعليكم السلام ورحمة الله وبركاته در حدیثی از عایشه ام المومنین می خوانیم : عن عائشة رضي الله عنها قالت: قال لي رسول الله صلى الله عليه وسلم: هذا جبريل يقرأ عليك السلام، قالت: قلت: وعليه السلام ورحمة الله وبركاته متفق عليه.

3- هدیه دادن

هدیه تاثیر بسیار عجیبی بر فرد خواهد گذاشت نباید حتما هدیه چیز گرانبها باشد خیر هدیه می تواند حتی یک شاخه گل باشد یا یک عطر یا هر چیز دیگر اینکه در بعضی از مناسبتها مثلا مشاهده می کنیم افراد به همدیگر هدیه می دهند بسیار امری مطلوب وپسندیده هست اما لازم نیست حتما شخص خودش را در تکلف بیندازداما چند نکته را در مورد هدیه دادن باید دقت کنیم هدیه دادن اگر چه به ظاهر آسان به نظر می رسد، اما در حقیقت کم پیش نیامده است که خیلی از ما، پس از آن که تحفه ای را تقدیم عزیزی کرده ایم، فهمیده ایم او چندان از هدیه مان خوشش نیامده است و توی چشم هایش، آن برق شادی که انتظارش را می کشیدیم نیست، اما نگران نباشید. هیچ گاه برای یاد گرفتن دیر نیست حتی همین حالا که ما می خواهیم جزئیاتی ظریف از راه های انتخاب هدیه مناسب را بیان کنیم چی؟ واسه کی؟ برای چه کاری؟هدیه را می دهید دستش و او مشتاق و بی تاب، کاغذ کادو را باز می کند، اما همین که چشمش به آن می افتد، خنده روی لبش می ماسد و خیلی سرد می گوید؛ همممم... ممنون...» و می گذاردش روی میز و لبخندی زورکی می نشیند روی لبش. همه اینها نشانه هایی است که به شما می گویند «حواست هست؟ او هدیه ات را نپسندیده توجه داشته باشید مهمترین نکته در خرید هدیه این است که به جای در نظر گرفتن صرف سلیقه خودتان، سلیقه طرف مقابلتان را هم در نظر بگیریدنکته دوم هدیه که می خرید حتما باید متناسب با جیبتان باشد؛ چرا که طرف مقابل هم در پاسخ به محبت شما برایتان هدیه ای می گیرد و به احتمال زیاد آن را متناسب با قیمت هدیه ای که به او داده اید، انتخاب می کند. هر چه هدیه شما گران تر باشد، هدیه او نیز گران تر خواهد بود. حواستان به بسته بندی باشدخیلی وقتها یک بسته بندی خلاقانه، علاقه مخاطب را به هدیه چند برابر می کند. گاهی هم پیش می آید که هدیه ای فقط به این خاطر که ظاهر مناسبی ندارد از چشم هدیه گیرنده می افتد. پیچیدن کاغذ کادو دور یک هدیه تنها راه بسته بندی اش نیست.شما می توانید از انواع روبانها برای زیباتر کردن هدیه تان استفاده کنید. روی آن حتی می توانید شاخه گلی بگذارید یا لفافی کنفی دورش بپیچید. این زبان هدیه خنثی کن...حرفهایی که در لحظه هدیه دادن بین شما و طرف مقابل رد و بدل می شود، اهمیت دارد. باید از پیش، جملاتی را برای او آماده کرده باشید. جملات گاهی کلیشه ایست مثل اصطلاح معروف «قابل شما را ندارد» اما همیشه خلاقیت، طعم خاطره ها را بهتر می کند. مثلا فکر کنید آن کلیشه همیشگی بهتر است یا این توضیح «هدیه ام فقط یک یادگاری است که دلم می خواهد با دیدنش همیشه یادم بیفتی...علاوه بر این، باید شش دانگ حواستان را در لحظه هدیه دادن و پس از آن جمع کنید که حرفی از قیمتش نزنید. مثلا دوستی را مجسم کنید که دقیقا وقتی شما چشمها را می بندید و احساساتی می شوید و شاخه گلی را که برایتان آورده بو می کنید، می گوید «چقدر هم رز گران شده! دیدی؟! شاخه ای 5000 تومان! مگر سر گردنه است یکی از بدترین رفتارها پس از هدیه دادن این است که گاهی سراغ آن را بگیرید.

فرض کنیم شما گلدانی برای دوستتان خریده اید. او آن روز به شما گفته گلدان را روی پیشخوان بالای شومینه خانه اش خواهد گذاشت. حالا تصور کنید که به خانه اش رفته اید و نخستین کاری که پس از سلام و احوالپرسی انجام داده اید این بوده که پرسیده اید «پس آن گلدان که برایت گرفتم کو؟ به نظرتان این رفتار پسندیده است؟سراغ گرفتن از هدیه چند نوع ضرر دارد: اول این که به هدیه گیرنده می فهمانید خرجی که برایش کرده اید همیشه گوشه ذهنتان است و از خاطرتان نمی رود.دوم این که شاید او هدیه شما را نپسندیده و آن را به دیگری بخشیده باشد یا شاید هم هدیه تان از بین رفته باشد. مثلا شال گردنی که برایش گرفته اید رنگ پس داده باشد یا گلدانی که این همه سراغش را می گیرید شکسته باشد یا... سوم این که پرسیدن درباره هدیه تان به معنای تجاوز به حریم خصوصی اوست، چون به محض این که هدیه ای را به دیگری می دهید این شئ جزئی از اموالش می شود و بنابراین برای تصمیم گیری درباره به کاربردن یا نبردنش اختیار دارد.رسول خدا هدیه را قبول می نمودند و خودشان هم هدیه می دادند وقتی به روایتهای که در این زمینه آمده نظری می افکنیم مشاهده می کنیم که دین مبین اسلام تا چه اندازه بر هدیه دادن تاکید می ورزد

در روایتی ازام المونین عائشة رضي الله عنها آمده که ایشان می فرمایند كان الرسول صلى الله عليه وسلم يقبل الهدية ويثيب عليهادر جای دیگرمی خوانیم که رسول خدا صلى الله عليه وسلم می فرمایندتهادوا تحابوا وفي رواية تهادوا فان الهدية تذهب وحرالصدر حدیث بعدی عن أبي هريرة ـ رضي الله عنه كان رسول الله - صلى الله عليه وسلم - يقبل الهدية، ولا يأكل الصدقة .

4- سکوت وپرحرفی نکردن و پرهیز از شوخی های بیجا

اگر می خواهیم در بین مردم محبوب باشیم و بر آنان تاثیر بگذاریم به شدت از بالا بردن صداهمون و بحث وجدل در مجالس بپرهیزیم تا می تونیم حرف خوب بزنیم با نرمی وملاطفت با دیگران رفتار نمایم رسول مکرم اسلام می فرمایند الكلمة الطيبة صدقة کلا ملاطفت در گفتار تاثیر عجیبی بر فرد دارد حتی بر دشمنان بنگریم به رسول خدا صلی الله علیه وسلم که پدر ومادرم به فدایش باد چطور با ملاطفت ونرمی با دیگران برخورد می نمود حتی با دشمنانش بسیار حلیم وبردبار وصبور بود ام المومنین عائشة صدیقه رضي الله عنها زمانی که یهودیان به رسول الله سلام می نمودند ومی گفتند السام علیک یعنی مرگ بر تو ای محمد عایشه ناراحت شدندوبه یهودیان گفت وعليكم السام واللعنة) رسول الله صلى الله عليه وسلم به عایشه رضی الله عنها فرمودند : مهلاً يا عائشة فإن الله يحب الرفق في الأمر كله متفق عليه، ای عایشه بس کن الله نرمی را در همه چیز دوست می دارند أنس رضي الله عنه می فرمایند که رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمودند عليك بحسن الخلق وطول الصمت فو الذي نفسي بيده ما تجمل الخلائق بمثلهما

5- گوش دادن به سخنان مخاطب

یکی از راهای رسیدن به قلب این است شونده خوبی باشیم وقتی مخاطب ما شروع به سخن گفتن می کند به هیچ عنوان سخنش را قطع نکنیم خوب هم گوش بدیم نه اینکه به سخنش گوش ندیم یا طوری نشان دهیم که به نحوی از نحوه رفتار ما مخاطب احساس کند که بی حوصله ایم رسول مکرم اسلام به هیچ وجه سخن کسی را قطع نمی کرد واجازه می داد شخص سخنانش را تمام کند وبا دقت به سخنان طرف مقابل گوش می داد تا اینکه خود شخص ساکت می شدند

6- : خوش تیب بودن

یک مسلمان باید ظاهری زیبا داشته باشدبه نظافت شخصی بسیار اهمیت دهیم اگر می خواهیم در نزد مرد م عزیز ومحترم باشیم سعی کنیم از لحاظ ظاهر ظاهری زیبا داشته باشیم عطر بزنیم خوشبو بودن بسیار پسندیده هست چون معمولا انسانها از آدمی که به قول خودمان شلخته وبی نظم باشند گریزان هستند رسول خدا صلی الله علیه و آله وصحبه وسلم بسیار زیبا و معطر بودند در حدیثی از رسول خدا می خوانیم که ایشان فرمودند إن الله جميل يحب الجمال حضرت عمرفاروق رضی الله عنه می فرمایند إنه ليعجبني الشاب الناسك نظيف الثوب طيب الريح )،

7- خوبی نمودن و برآورده نمودن حوائج مردم

خوبی نمودن در خدمت افراد جامعه وخدمت به خلق بسیار امری پسندیده هست چون علاوه بر اینکه عبادت هست راهی است برای رسیدن به قلب تاثیر بسیار عجیبی هم دارد چه زیباست که انسان مسلمان در خدمت دیگران باشد سعدی علیه الرحمه می فر ماید:

بنی آدم اعضای یکدیگرند *******که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی بدرد آورد روزگار******* دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بی غمی ****** نشاید که نامت نهند آدمی

شاعر عرب هم می گوید:

أحسن إلى الناس تستعبد قلوبهم ******فطالما استعبد الإنسانَ إحسانُ

محبت نمودن به مردم و خوبی نمودن علاوه بر اینکه انسان محبوب خلق خدا می شوند محبوب الله هم می گردند رسول الله صلى الله عليه وسلم می فرمایند أحبُ الناس إلى الله أنفعهم للناس محبوترین مردم در نزد الله کسانی هستند که به دیگران بیشتر نفع برسانند ، والله عز وجل می فرماید وأحسنوا إن الله يحب المحسنين

وچه زیباست این قول که می گوید عجباً لمن يشتري المماليك بماله كيف لا يشتري الأحرار بمعروفه، ومن انتشر إحسانه كثر أعوانه. تعجب من از این است که چگونه فردی برده ای را با مالش می خرداما احرار و آزادها را با خوبیش نمی خرد وکسی که خوبیش در بین مردم زیاد شود طرفدارن او هم بیشتر خواهند بود

8- انفاق نمودن مال

هر قلبی کلید دارد و مال هم کلید بسیاری از دلهاست مخصوصا در این زمان رسول خدا صلی الله علیه وسلم بسیار بخشنده بود

به طوری که درغزوه حنین وقتی که اون همه مال وغنایم به دست رسول خدا افتاد همه را بخشید صفوان ابن امیه که یکی از دشمنان اسلام بود و از کسانی نقشه ترور رسول خدا را کشیده بود اما بعد مسلمان شد ورسول خدا ایشون را بخشید در غزوه حنین همراه با پیامبر بود اما جز تازه مسلمانان بود داشت به غنایم که رسول خدا به دست آورده بود نگاه می کرد به شتران وگوسفندانی که در یک وادی جمع بودند وتعداد آنها بسیار زیاد بودپیامبر داشت زیر چشمی ایشون نگاه می کرد ووقتی دید که به شتران نگاه می کند به او گفت که ای صفوان دوست داری همه این شتران مال توباشد صفوان با تعجب به پیامبر نگاه نمود وگفت همه مال من فرمود آری همه برای تو بگیر وقتی صفوان این بخشش وبذل را از پیامبر دید گفت بخدا قسم که کسی جز پیامبر نمی تواند اینطور بخشنده باشد و ندا زد که اشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمدا عبده ورسوله.

پیامبر خدا واصحا ب بزرگوارش به هیچ عنوان بخیل نبودند هرچه داشتند انفاق می نمودند ودر این راه با هم مسابقه می دادند بنگریم به حضرت ابوبکر صدیق رضی الله عنه چطور مالش را انفاق می نمود ودیگریاران واصحاب که در این مجال نمی گنجد و خوب است بدانیم که از نظر قرآن يکي از وظايف مهم افراد در جامعة اسلامي، یاری رساندن به نيازمندان و تهيدستان است. هر کس به اندازة امکانات و توانمندي خويش وظيفه دارد براي رفع نيازمندي‌هاي موجود در زندگاني افراد و جبران کمبود‌هاي آنان بكوشد. قرآن کريم در آيات بسياري به انفاق در راه خدا تأکيد و انسان‌ها را به آن توصيه و تشويق کرده است. در اينجا فقط به ذكر آياتي چند اكتفا مي‌كنيم:

1. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ»؛ اى مؤمنان، از آنچه به شما روزى داده‌ايم، پيش از آن‌كه روزى فرا رسد كه خريد و فروش و دوستى و شفاعتى در آن [روز] نيست، انفاق كنيد. و كافرانند كه ستمكارند.(بقره:254)

جمله «مما رزقناکم؛ از آنچه به شما روزي داده‌ايم»، مفهوم وسيعي دارد که هم انفاق‌هاي مالي واجب (زکات) و مستحب (صدقه) را شامل مي‌شود و هم انفاق‌هاي معنوي مانند علم و دانش و امور ديگر را، در واقع آية شريفه خطاب به مؤمنان می‌گوید: راه‌هاي نجاتي که در دنيا از طريق مادي وجود دارد، هيچ کدام در آخرت کارساز نيست، نه بيع و معامله و نه دوستان اين جهان؛ زيرا آنها به نوبة خود گرفتار اعمال خويش هستند و نه شفاعت در آنجا به حال شما سودي دارد؛ زيرا شفاعت در ساية اعمال نیک انجام مي‌گيرد و شما آن را انجام نداده‌ايد.

اما شفاعت‌هاي مادي که با مال در اين دنيا کارساز بود در آنجا وجود نخواهد داشت. لذا با ترک انفاق و انباشتن اموال و بخل نسبت به ديگران، تمام درهاي نجات را به روي خود نبنديد. بخل و خودداري از انفاق، باعث مي‌شود مال و ثروت شما بعد از مرگ به بازماندگان برسد که در اکثر موارد، سودي براي شما ندارد.

2. «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِيمٌ»؛ هرگز به نيكى دست نيابيد، مگر آن‌كه از آنچه دوست داريد، ببخشيد. و هر چيزى را كه مي‌بخشيد، خداوند به آن داناست.(آل‌عمران:92)

3. «لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ المَشْرِقِ وَالمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتى المَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ المُتَّقُونَ»؛ آن‌كه روي‌هايتان را به مشرق و مغرب آريد، نيكى نيست. بلكه نيكوكار كسى است كه به خدا و روز قيامت و فرشتگان و كتاب و پيامبران ايمان آورد و مال را در عين دوست داشتنش به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و درراه‌ماندگان و خواهندگان و در راه [آزادى] برده‌ها بدهد و نماز بر پا دارد و زكات بپردازد و وفاكنندگان به عهد خود چون عهد بندند و [به‌ويژه كسانى‌كه] در سختى و محنت و هنگام كارزار بردبارند. اينانند كه راست گفتند و اينانند پرهيزگاران.(بقره:177)

4. «فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنْفِقُوا خَيْرًا لِأَنْفُسِكُمْ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ پس تا [حدّى] كه مى‌توانيد از خداوند پروا بداريد و بشنويد و فرمان بريد و انفاق كنيد كه براى خودتان بهتر است. و كسانى كه از آز نفس خويش مصون باشند، آنانند كه رستگارند.(تغابن:16) اين آيه فلاح و رستگاري را در انفاق و دوري از بخل بيان مي‌كند.

5. «قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ»؛ بگو: پروردگارم روزى را براى هر كس از بندگانش كه بخواهد، فراخ مى‌گرداند و براى هر كس كه بخواهد، تنگ مى‌دارد و از هر چيزى كه انفاق كنيد، او عوضش را مى‌دهد و او بهترين روزى‌دهندگان است.(سبأ:39)

6. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ. يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ»؛ و كساني‌كه زر و سيم مي‌اندوزند و آن را در راه خدا انفاق نمي‌كنند، آنان را به عذابي دردناك خبر ده. روزي كه در آتش جهنم آن [اندوخته‌ها] تافته شوند، آن‌گاه پيشاني آنها و پهلوهايشان و پشت‌هايشان را با آن داغ بگذارند [و بگويند:] اين است آنچه براي خود اندوختيد، پس [سزاي] آنچه را كه مي‌اندوختيد، بچشيد.(توبه:35ـ34)

اين آيه با اين هشدار همراه است که اگر کساني به اندوختن سيم و زر اشتغال ورزند و از انفاق غفلت کنند، عذابي دردناک آنان را فراخواهد گرفت.

7. «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»؛ داستان [صدقات] آنان‌كه مال‌هايشان را در راه خدا انفاق مى‌كنند، مانند داستان دانه‌اى است كه هفت‌خوشه بروياند كه در هر خوشه صددانه باشد. و خداوند براى هر كس كه بخواهد دو چندان مى‌كند. و خداوند گشايشگر داناست. (بقره:261)

8. «وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ»؛ و از تو مى‌پرسند: چه چيز انفاق كنند. بگو: افزون [بر نياز خود را].(بقره:219)

رسول مکرم اسلام تاکید ویژه بر انفاق مال دارند که به جند حدیث از احادیث گهربار رسول خدا اشاره می کنم

از ابوهريره رضي‌الله‌عنه روايت شده است که پيامبر صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «هر روز که بندگان صبح مي‌کنند، دو فرشته پايين مي‌آيند؛ يکي از آنها مي‌گويد: خداوندا! به بخشنده و خرج‌کننده، عوض بده، و ديگري مي‌گويد: خداوندا! به بخيل و آن‌كه انفاق نمي‌كند، ضرر بده.»(متفق‌عليه)

ـ از ابوامامه صدي‌بن عجلان رضي‌الله‌عنه روايت شده است که پيامبر اكرم فرمود: «اي فرزند آدم! همانا تو اگر بخشش کني و مازاد مال خود را انفاق نمايي، براي تو بهتر است و اگر از انفاق مال اضافة خود دست‌ نگه‌داري و نبخشي، براي تو بد خواهد بود، البته براي نگه‌داشتن مال به ‌اندازة کفاف و گذران زندگي مورد ملامت قرار نمي‌گيري، و هنگام انفاق از کسي شروع کن که مخارج او بر ذمة توست. همانا دست بالا (بخشنده) بهتر از دست پايين (گيرنده) است.»(مسلم)

ـ از جابر رضي‌الله‌عنه روايت شده است که گفت: هرگز اتفاق نيفتاد كه از پيامبر صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم چيزي خواسته شود و ايشان در جواب «نه» بگويد.(متفق‌عليه)
ـ از ابوهريره رضي‌الله‌عنه روايت شده ‌است که پيامبر صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «صدقه هرگز مال را کم نمي‌کند، و همانا خداوند عزت كسي را كه گذشت داشته باشد زياد مي‌کند، و بنده‌اي كه به‌خاطر خدا تواضع کند، خداوند مقام او را بلند مي‌گرداند.»(مسلم)

ـ روايت شده است که گوسفندي در خانة رسول‌الله ذبح كردند (و ميان مردم تقسيم کردند). سپس پيامبر از حضرت عايشه رضي‌الله‌عنها پرسيد: «چقدر از آن مانده است؟» حضرت عايشه گفت: جز دستش چيزي نمانده است. پيامبر صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «همة آن باقي مانده است جز دستش!» (يعني در آخرت همة آن براي ما باقي مانده است جز دستش که صدقه نشده است.)(ترمذي)

ـ از اسماء دختر ابوبکر صديق رضي‌الله‌عنها روايت شده است که گفت: پيامبر صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم به من فرمود: «ذخيره نکن و سر ظرفت را سخت و محكم مبند (کنايه از عدم بخشش) که بر تو سخت گرفته مي‌شود.» (خداوند برکت و نعمت خود را از تو باز مي‌دارد.)

در روايتي ديگر آمده است که فرمود: «خرج کن، يا انفاق كن، يا هديه بده و (مالت را براي آن‌که اضافه شود و به کسي ندهي) نشمار که خداوند (آن را) به ضرر تو خواهد شمرد و فضلش را از تو منع خواهد کرد. و جمع و نگه‌داري نکن (مال را از مستحق منع و پنهان نکن) که خداوند رحمت و نعمت خود را از تو پنهان مي‌کند.»(متفق‌عليه)

ـ از ابوهريره رضي‌الله‌عنه روايت شده است که پيامبر صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «هر کس به اندازة يک خرما از کسب حلال خود ببخشد ـ و حال آن‌که خداوند جز حلال قبول نمي‌کند‌ـ خداوند آن را با دست راست خود مي‌پذيرد و سپس آن را براي صاحبش پرورش مي‌دهد و زياد مي‌کند تا به اندازة کوه مي‌شود، همان‌گونه يکي از شما کره‌ اسب يک‌ساله گرفته شده از شير را تربيت و تيمار مي‌کند.»(متفق‌عليه)

ـ از انس رضي‌الله‌عنه روايت شده است که رسول اکرم صلّي‌الله‌عليه‌وسلّم فرمود: «صدقه خشم و غضب الهي را فرو مي‌نشاند و مرگ بد و ناگهاني را دفع مي‌کند.»

ـ از ابوسعيد خدري روايت است که رسول اکرم صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «هر مسلمان به برادر مسلمان خود که لباس براي پوشيدن ندارد، لباس بپوشاند، خداوند او را از لباس‌هاي سبز بهشت مي‌پوشاند، و هر مسلمان به برادر مسلمان گرسنة خود، طعام بدهد خداوند از ميوه‌هاي بهشت به او خواهد داد، و هر مسلمان به برادر مسلمان تشنة خود آب بنوشاند، خداوند او را از شراب پاک و مهر‌شدة بهشت خواهد نوشاند.»(ابوداود)

ـ از ابوهريره روايت است که شخصي از رسول اکرم صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم سؤال کرد: کدام صدقه بيشتر ثواب دارد؟ ايشان فرمود: «درحالي صدقه کني که تندرست باشي و به ثروت و مال رغبت داشته باشي و (از خرج کردن مال در راه خدا) ترس آمدن فقر را داشته باشي (در چنين حالت صدقه كردن بسيار ثواب دارد) و چنين نباشد که امروز و فردا کني تا اين‌که اجل فرا رسد، آن‌گاه دربارة مال خود وصيت کني و بگويي که اين‌قدر به فلاني بدهيد و اين‌قدر به فلاني بدهيد، درحالي‌که آن موقع مال (از ملک تو خارج گشته) و مال فلاني و فلاني(يعني مال ورثا) شده است.»(متفق عليه)
از ابوهريره رضي‌الله‌عنه روايت است که رسول اکرم صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «کسي که سعي در کمک به بيوه‌ها و مساکين داشته باشد مانند کسي است که در حال جهاد در راه خداست.» و فکر مي‌کنم فرمود: «همچون کسي است که تمام شب به نماز ايستاده است و هرگز احساس خستگي به خود راه نمي‌دهد، يا چون روزه‌داري است که هميشه روزه مي‌گيرد.»(متفق‌عليه)

ـ از ابوهريره رضي‌الله‌عنه روايت است که رسول اکرم صلّي‌الله‌‌عليه‌وسلّم فرمود: «آدم سخي به خدا نزديک است، به بندگان الله نزديک است (يعني بندگان خدا در اثر سخاوت او با وي مهر و محبت مي‌ورزند) و به بهشت نزديک و از دوزخ دور است. و آدم بخيل از الله دور است (يعني از نعمت قرب خداوندي محروم است) و از بندگان الله هم دور است (يعني بر اثر بخل وي بندگان خدا با وي ارتباطي ندارند) و از بهشت دور و به دوزخ نزديک است. بدون شک سخي جاهل از بخيل عابد به نزد خداوند محبوب‌تر است.

9- حسن ظن به دیگران داشتند

چه زیباست که نسبت به برادر مسلمان حسن ظن داشته باشیم اشتباهی اگر از برادر مسلمان سرزد عذر او را قبول کنیم در متون دینی ما به این مساله اشاره شد ه که ایاک وظن فان ظن اکذب الحدیث یا التمس لا خیک عذرا پیامبر ما این چنین بود اگر می خواهیم در دل دیگرانم نفوذ کنیم و دگران ما را دوست داشته باشند از شک وتردید و سوظن به آنان به شدت پرهیز نمایم متنبی شاعر معروف عرب می گوید

إذا ساء فعل المرءِ ساءت ظنونه …… وصدق ما يعتاده من توهم

ابن المبارك می گوید ( المؤمن يطلب معاذير إخوانه، والمنافق يطلب عثراتهم

10 : اعلان نمودن محبت و دوستی

اگر کسی را دوست داریم به او بگویم که برادر بنده به خاطر خداشما را دوست دارم این خبر دادن به برادر مسلمان تاثیر بسیار شگرفی بر فرد دارد رسول خدا صلى الله عليه وسلم می فرمایندإذا أحب أحدكم صاحبه فليأته في منزله فليخبره أنه يحبه

در روایتی دیگری با همین لفظ آمده که می فرماید فإنه أبقى في الألفة وأثبت في المودة اما شرط آن این است که این محبت ودوستی فقط به خاطر خدا باشد نه بخاطر مال وپست ومقام پس اعلان نمودن و محبت نسبت به دیگری تاثیر بسیار شگرفی دارد رسول خدا یکی از مهمترین کارهای که در بدو ورودشان به شهر مدینه داشتند این بود که پیمان اخوت بین انصار ومهاجر بستند و حتی اعلام نمود که فلانی تو برادر فلانی هستید تا اجتماع از محبت وعشق وصفا لبریز شود و جدای وتفرقه بدور باشد رسول مکرم اسلام براین امر تاکید بسیار زیادی داشتند در حدیثی می خوانیم که ایشان صلوات الله وسلامه عليه می فرمایند (لا تدخلوا الجنة حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى تحابوا، أولا أدلكم على شيء إذا فعلتموه تحاببتم؟ أفشوا السلام بينكم) صحیح مسلم. پس محبت و صلح وصفا زیبنده یک جامعه اسلامی هست ومهمتر ازهمه شاد کردن دیگران و محبت ورزیدن به آنان نقش ویژه ای در سلامتی روح و روان آنها دارد . لذا در روایات به این امر بسیار اهمیت داده شده رسول خدا در جا ی دیگر می فرمایند : « المؤمن أخوالمؤمن » یا المومن لمؤمن کالبنیان یشد بعضه بعضا ، در واقع در سایه ی مودت و محبتی که بین مؤمنان وجود دارد آنها روح واحد محسوب می شوند

محبت به مردم ، مهرورزی و خوش رویی به دیگران آثار سازنده ای برای فرد و جامعه دارد . مهرورزی و محبت سبب نزدیک شدن قلب ها و از بین بردن کینه ها و کدورت ها می گردد. چه زیباست که محبت ورزی همگانی گردد . محبت ورزی عمومی زمانی تحقق می یابد که مردم تابع دین واحد و ایدئولوژی واحدی باشند .
در صدر اسلام به برکت وجود مقدس پیامبر گرامی ، بشردوستی به اوج خود رسید . محبت و صمیمیت در میان مومنان موج میزد . مومنان مانند برادران نسبی یکدیگر را دوست داشتند ، ملاک و معیار دوستی فقط خدا بود و تعصبات جاهلی کنار رفته بود . لذا می بینیم پیامبر گرامی اسلام سلمان فارسی را به دلیل اینکه مرد با ایمانی است از اهل بیت خودش می داند و می فرماید : « سلمانُ مِنّا اهل البیت

به همین جهت انسان را انسان نامیده اند زیرا " انسان از انس اشتقاق یافته و به انس و محبت سخت نیازمند است ، زیرا نه تنها نیاز طبیعی او تامین می گردد ، بلکه مهم ترین عامل سلامت روح او نیز به شمار می آید و فقدان آن موجب ناهنجاری های روانی است .

تنها انسان نیست که در خور شفقت و محبت است ، بلکه همه ی موجودات زنده اعم از حیوانات و گیاهان این حق را دارند که مورد مهرورزی قرار گیرند . سعدی محبت را در آدمی بال پرواز به سوی کمال ، عامل نفوذ و تاثیرگذاری و سیطره بر دل ها و تهی شدن دل ها از کینه ها و عامل جذب و جلب دوست و دشمن دانسته و در این باره چنین اظهار نظر داشته است :

کرم کن نه پرخاش و کین آوری ***** که عالم به زیر نگین آوری
چو کاری برآید به لطف و خوشی ***** چه حاجت به تندی و گردن کشی
نخواهی که باشد دلت دردمند******* دل دردمندان برآور ز بند
به نرمی ز دشمن توان کرد *******دوست چو با دوست سختی کشی دشمن اوست
به اخلاق با هر که بینی بساز****** اگر زیر دست است و گر سرفراز
به شیرین زبانی توان برد گوی ****** که پیوسته تلخی برد تند روی

دنیای بدون محبت در واقع زندانی است تاریک ، لذا درباره ی مردم دوستی و مهر ورزیدن به مردم و ابراز محبت به دیگران روایات فراوانی از پیامبر گرامی اسلام ( ص ) وارد گردیده است که نمونه هایی از آنها بیان گردید .

در پایان به این نکته اشاره می کنم که با توجه به آنچه ذکر شد می توان گفت محبت یکی از دو رکن اساسی نظام امور مردم است ، زیرا اگر مردم به یکدیگر محبت داشتند ، از عدالت که رکن دیگر نظام امور مردم است بی نیاز بودند و در واقع عدالت جانشین محبت است . چرا که اگر مردم صادقانه به یکدیگر محبت ورزند ، با هم آمیزش می کنند و هرگاه با هم آمیزش کردند ، به هم کمک خواهند کرد و هرگاه به هم کمک کنند ، به وظایف خود عمل می نمایند و هرگاه به وظایف خود عمل کنند ، جهان را آباد خواهند ساخت . لذا در مکتب اسلام به عبادت های اجتماعی تاکید شده است و خداوند متعال مقرر فرموده است که مردم در عبادت های شبانه روزی در مساجد حضور یابند و در نماز جماعت شرکت کنند ، علاوه بر آن در نماز جمعه حاضر شوند زیرا عبادت های دسته جمعی دل ها را به هم پیوند میدهد.

تعالیم اسلامی سعی در ایجاد روابط صمیمانه بین افراد و گروه ها در جامعه ی اسلامی دارد . استحکام دوستی بر اساس دین بسیاری از تصورات قالبی و اختلافات گروهی ناشی از آن را ذوب می کند و تماس و روابط عاطفی افراد با هم به گونه ای می شود که خواه ناخواه از تصورات قالبی و پیشداوری نسبت به گروه های دیگر اجتناب می ورزند ، وانگهی همین محبت از اعمال هرگونه تبعیض ناروا نسبت به اعضای گروه رقیب جلوگیری می کند . نکته ی جالب توجه در تعالیم اسلام آن است که عواطف افراد باید نسبت به معتقدان به ادیان دیگر نیزمثبت و خیرخواهانه باشد و این افراد مادام که به مقابله با اصول اسلام و تعالیم آن نپرداخته اند ، چه در جامعه ی اسلامی و چه در جوامع دیگر مورد احترام هستند . لذا اولیای دین بر خیرخواهی نسبت به معتقدان سایر ادیان نیز تاکید داشتند .

......................................................................................................................
نویسنده: شیخ ابراهیم ابراهیمی «مدرس مدرسه اسماعیلیه و امام جمعه کنارسیاه»