در حدیث آمده است که پیامبر(ص) می‌فرماید:

( رُفِعَ القَلَمُ عَن ثلاثٍ: عَنِ الصَّغیرِ حتّی یَکبَرَ، وَ عَنِ النّائمِ حَتّی یستیقِظَ وَ عَنِ المَجنونِ حَتّی یُفیقَ)

«سه گروه تکلیف ندارند: ۱- طفل تا بالغ شود. ۲- خفته تا بیدار گردد. ۳- دیوانه تا بهبود یابد.»

برداشته شدن قلم یعنی مکلف نبودن، جز اینکه اسلام دینی است که مراعات طبیعت بشر را می‌کند و می‌خواهد که فرزندان در دوران کودکی برای انجام عبادات و طاعات تمرین و ممارست کنند. از پیامبر خدا(ص) دربارۀ نماز روایت شده که می‌فرماید:

(مُروُا أولادَکُم بِالصّلاهِ لِسَبعٍ وَاضربوُا علیها لِعَشرٍ)

«فرزندانتان را به خواندن نماز در سن هفت سالگی دستور دهید، و در ده سالگی به خاطر ترک نماز آنان را تأدیب کنید».

روزه هم مانند نماز یک عبادت واجب است؛ بنابراین باید فرزندان برای ادای آن تمرین داده شوند، ولی در چه سن و سالی؟ لازم نیست که همانند نماز در سن هفت سالگی باشد، به دلیل اینکه روزه از نماز سخت‌تر است و به طاقت و توانایی کودکان و نوجوانان نیز بستگی دارد، با این ترتیب، هرگاه پدر و مادر احساس کردند که فرزندشان توانایی روزه گرفتن را دارد؛ هر چند ابتدا هر ماه فقط چند روز بتوانند روزه بگیرد، باید آنان را یاری کنند تا تمرین روزه گرفتن رابکنند؛ و هر سال بر تعداد روزها اضافه گردد؛

برای مثال: سال اول سه روز، و سال بعد یک هفته و سال دیگر دو هفته و بالاخره، در سال بعد همۀ روزهای ماه رمضان را روزه بگیرد، در این صورت، هنگامی که کودک به سن بلوغ و به حد تکلیف برسد، به خاطر این تمرین و ممارست، گرفتن روزه برای او مشقتی نخواهد داشت. این است تربیت اسلامی که کودک در سنین کودکی و نوجوانی باید به آداب و واجبات اسلامی خو بگیرد تا در بزرگی به آنها عمل نماید.

شاعر چه نیکو گفته است:

و ینفع الأحداث فی صِغَرٍ ***** وَ لیس یَنفعُ عِند الشَّیبهِ الاَدبُ

اِنَّ الغُصونَ اذا قوَّمتَها اعتَدَلَت ***** و لَن تَلینَ اِذا قَوَّمَتَها الخَشَبُ

تأدیب در کودکی سودمند است، ولی در میانسالی و پیری نفعی نمی‌رساند؛ شاخۀ تازه را می‌توان راست کرد ولی چوب خشک را هرگز نتوان راست رد.

بنابراین بر پدران و مادران و اولیای پسران و دختران واجب است که آنان را به ادای نماز و روزه عادت و تمرین دهند. آموزش نماز را در هفت سالگی و تأدیب به خاطر ترک آن را در ده سالگی شروع کنند، و روزه گرفتن را همزمان با احراز توانایی کودک، حتی بعد از هفت سالگی یا بیشتر، پدر و مادر باید به او دستور ادا و انجام آن را بدهند.

-----------------------------------
منبع : دیدگاه‌های فقهی معاصر
مؤلف: دکتر یوسف قرضاوی
مترجم: دکتر احمد نعمتی