بدیهی است صبر از درخشنده ترین خلق و خوی قرآنی است که در همه سوره های مکی و مدنی قرآن مجید مورد توجه و عنایت خاص پروردگار جهانیان قرار گرفته است.

خداوند متعال در هفتاد و چند آیه از قرآن صبر را مطرح فرموده است بنابراین قلمرو میدان صبر بسیار گسترده و دایره و چترپوشش آن بسیار وسیع است .

امام غزالی رحمة الله علیه می گوید بدان که صبر بر دو گونه است: جسمانی و نفسانی. و صبر جسمانی و بدنی خود نیز بر دو گونه است: گاهی عبارت از انجام دادن کارهای دشوار است و از زیر کار در نرفتن واز شتابزدگی پرهیز کردن که صبر فعال است.

بطور مثال کارگر صبوری که همان 8 ساعت زمان کاری را با دقت و کوشش سپری می کند چه کارفرما ویا صاحب کار باشد یا نباشد فقط رضای خدا مدنظر اوست وبرای رسیدن به رزق حلال از کارش نمی دزدد و یا کارمند منضبط و وقت شناسی که سر ساعت در اداره حاضر و تا پایان وقت اداری با حوصله و مهربانی و خوش خلقی با ارباب رجوع حاضراست . این کارمند چه بسا در همان یک ساعت که در محل کارش نیست بندگان خدا معطل و حیران و سرگردان شوند و خداوند متعال را ناظر می داند و بس .

گاهی صبر عبارتست از تحمل و بردباری و شکیبائی در برابر ضربات و مشکلات سخت و بیماریهای شدید و زخمهای سنگین زندگی و ناملایمات که صبر انفعالی و در واقع اجباری است ولی انسان مؤمن با بی تابی و جزع اجر خودش را ضایع نمی کند.

اما صبر تمام عیار و مورد نظر اسلام که تحت هر شرایطی پسندیده است و براساس انگیزه است صبرنفسانی است ، یعنی اینکه انسان خویشتن را از هوی و هوس و امیال ناروا و ناشایست باز دارد و لذا صبر نفسانی برحسب اینکه در چه زمینه ای باشد نامهای مختلف به خود می گیرد و به عبارتی دیگر تمام فضائل و مکارم و سجایای اخلاقی و انسانی در قلمرو صبر قرار دارد.

می توان از بحث صبر این نتیجه را گرفت :

1 ـ بدیهی است اگر صبر و شکیبایی در برابر شهوات جنسی و چشم چرانی و نگاه بد باشد عفت و پاکدامنی نام دارد.

2 ـ اگر شکیبایی در برابر مصائب و سختی های روزگار باشد صبرنام دارد.

3 ـ اگر شکیبایی در برابر ثروتمندی و مال و مکنت باشد ضبط نفس است.

4 ـ اگر صبر در صحنه کارزار و میدان جنگ باشد شجاعت و دلیری نام می گیرد که ضد آن جبن و ترسوئی و بزدلی است .

مهمترین پشتوانه صبر یاری و مددخواستن از خداوند متعال است. یقیناً بدون یاری خداوند امکان ندارد بشری بتواند صبر را به نهایت درجه رسانده و در مقام صبر و صابران پابرجا و استوار مانده تا به مقصود و هدف برسد .

یکی دیگر از راههای تقویت و شارژ نمودن نیروی قوی صبر در وجود انسان این است که در زندگی و سرگذشت و احوال صابران به ویژه پیامبران الهی مخصوصاً صبر حضرت ایوب علیه السلام مثال زدنی است و قهرمانان و اسوه های دیگر صبر و شکیبایی مانند حضرت یوسف و یعقوب و حضرت ابراهیم و اسماعیل و و پیامبران اولوالعزم تامل و تفکر نموده و از آن درس بگیرد که چه بلاهای گوناگون و رنج و سختی های فراوان متحمل شده اند که هر لحظه از زندگی شان درسی است .

از مقاومت و استقامت و ایثار و پایداری آن حضرت ، هجرت حضرت رسول اکرم(ص) از مکه به مدینه منوره است که درس بزرگی است از صبر و خویشتنداری و تحمل و مهربانی و گذشت که خود بحث مفصلی دارد .

ایمان به قضا و قدر و سرنوشت یکی دیگر از موارد پشتوانه صبر و بردباری است .قطعاً انسانی که معتقد بوده و بر این باور و یقین باشد که آنچه بر سرش می آید از جانب خداوند بزرگ است (البته این بدان معنا نیست که انسان با بی احتیاطی و بی برنامگی و نسنجیده و نیندیشیده عمل کردن خود را به دردسر و زحمت انداخته و با ندانم کاریها برای خود و دیگران مشکل و ناراحتی ایجاد نماید خداوند متعال می فرماید با دستهای خودتان، خودتان را به هلاکت نیندازید)

اما خیلی از حوادث و اتفاقات و پیش آمدها قطعناً و یقیناً نه تنها قابل پیش بینی و کنترل نیست بلکه از قدرت و اختیار ما کاملاً خارج است مانند انواع بیماریها و زلزله و حوادث غیرمترقبه و غیره و این همان ایمان به قضا و قدر الهی و سرنوشت در قالب و شاکله آزمون و امتحان الهی و مستلزم داشتن ایمان واقعی است.

و همانا ایمان مذهبی پشتوانه حقیقی صبر است این نوع ایمان در انسان آنچنان نیروی مقاومت و پایداری ایجاد خواهد کرد که به سادگی بتواند محرومیت ها و سختی ها و ناملایمان را تحمل کند و البته انگیزه او آیه شریفه ان الله لایضیع اجر المحسنین است و تحت تاثیر هیچ کس و هیچ چیز راه مستقیم و استوار صبرش کج نمی گردد و خداوند متعال در این رابطه می فرماید: ( ما اصاب من مصیبته فی الارض و لا فی انفسکم الا فی کتاب من قبل أن نبرأها )در کتابی نوشته شده بود دنباله آیه خیلی باشکوه است و قابل تامل و تفکر ( لکیلا تاسوا علی مافاتکم و لاتفرحوا بما ءاتاکم)و این را نیک بدانید که نه برای از دست رفته تاسف بخورید و اندوهگین شوید و نه به خاطر آنچه به دست آمده خیلی شادمان گشته و مغرور شوید و ظرفیت خود را از دست بدهید که نه غم و غصه پایدار و ماندنی است نه شادی و سرور.

یکی از فرزندان امیر مومنان حضرت علی رضی الله عنه از دنیا رفت شخصی به آن حضرت تسلیت گفت حضرت علی فرمود: بدیهی است اگر صبر و تحمل کنی آنچه باید بشود می شود بهره ای که تو برده ای آن است که در صورت رعایت کردن صبر می توانی چاره اندیشی کنی و نزد پروردگار مأجور هستی و می توانی به خداوند بزرگ تقرب پیدا کنی و این خود فرصت و نعمتی است ، و اگر صبر نکنی و بی تابی کنی نه تنها نمی توانی چاره اندیشی کنی و اجر خود را ضایع کرده و بار گناهی هم باید به دوش بکشی .

در مواجه و برخورد با پیش آمدها و حوادث ناگوار که هیچگونه اختیار و انتخابی در آنها نیست . انسان صبور و مومن می بایست به خود تلقین و تفهیم کند که با جزع و فرع و بی تابی و بر سر و سینه زدن مردم زنده نمی شود و آنچه از دست رفته باز نمی گردد و خداوند متعال چنین قراری با بندگانش نگذاشته و همه دلالت بر این دارد که انسان ضعیف و ناتوان است و فقط ادعا دارد (خلق الانسان ضعیفا) .

بنابراین از خداوند عزوجل عاجزانه و ملتمسانه تمنا داریم که ما را در شاکله صابران درگاهش قرار دهد انشاءا.... به گفته آن متفکر که می گوید پروردگارا، بارالها، بما بینش بده که تا بپذیریم آنچه را که نمی توانیم تغییر دهیم، معرفتی ده تا تغییر دهیم آنچه را که می توانیم تغییر دهیم و سرانجام تفاوت این دو را بدانیم

..........................................
نویسنده: میر هاشم فقیهی