مسجد جامع قرطبه یا مثکیه، در شهر قرطبه در اندلس یا اسپانیای امروزی واقع شده است. ساخت این مسجد تقریباً دو قرن و نیم به طول انجامید. نام قدیم این مسجد «جامع حضرة» بود. در زمان عبدالرحمن خلیفه اموی اندلس، این مسجد ۱۱ رواق داشت. این مسجد 1200 سال پیش به دست مسلمانان در کوردوبا ساخته شده بود، «مسجد کلیسای کوردوبا» نامیده می شد، ولی با دستور اسقف نام مسجد از روی آن برداشته شده است.


این مسجد در قرن هشتم میلادی توسط مسلمانان ساخته شده است و در آن زمان کوردوبا، یکی از معروفترین شهرهای جهان به شمار می آمد. زمانی که مسیحیان بر کوردوبا سیطره یافتند، درقرن سیزدهم در وسط مسجد کلیسایی را ساختند تا این اثر تاریخی از آن زمان به بعد با عنوان مسجد کلیسا شناخته شود. این مرکز هم اکنون نیز زیر نظر شورای اسقفهای کوردوبا اداره می شود.

بنای اولیه مسجد بدون قوسهای اطراف صحن بوده است. شکل نعل اسبی قوسها که از آغاز در مراحل مختلف در معماری اموی به ظهور رسیده ‌بود، در اسپانیا و شمال آفریقا تا حد زیادی گسترش پیدا کرد. نقشه این مسجد به نوعی ساده شده نقشه مسجد متوکل است. با ورود به این مسجد خود را در میان انبوهی از ستونها می یابیم که فقط، مسیر جناحهای ساختمانی، ما را به قبله هدایت می کنند.


چندی پیش، شورای اسقفهای شهر کوردوبا در اسپانیا نام «مسجد» را از یکی بناهای معروف تاریخ اسلام این شهر را برداشت.دولت محلی اندلس در جنوب اسپانیا نسبت به این تصمیم شورای اسقفهای کوردوبا مبنی بر حذف نام مسجد از روی این اثر تاریخی و از پایگاه اینترنتی و کتابچه های گردشگری اعتراض کرد.


در ماه رجب سال 92 هجری(711 میلادی) واقعه‌ای بزرگ در جهان اسلام رخ داد، حادثه‌ای که اسلام را تا قلب اروپا پیش برد.

فتح اندلس یا اسپانیای امروزی زمینه گسترش اسلام را به آن سوی مرزهای فراهم ساخت، در چنین روزی «طارق بن‌ زیاد» از لایق‌ترین سرداران اسلام به فرمان «موسی بن نصیر» پا در اندلس گذاشت و با سپاه مختصری مرکب از 7 هزار تن از مردان کاری در محلی که هنوز به نام وی معروف است- (تنگه جبل الطارق) پیاده شد تا زمینه‌های فتح اندلس را فراهم آورد.

سپس سال بعد، شخص «موسی» در رأس 10هزار مرد شامی در اندلس حضور یافت، این امر که در پایان دوران «ولید بن عبدالملک» انجام گرفت، طی 80 سال از حکومت بنی‌امیه در اندلس، هنر اسلامی در آنجا هم شکوفا شد.


در این فتوحات شهر «کوردوبا»‌‌‌ یا «قرطبه» در معرض تهاجم مداوم قرار داشت و با هر یک از این هجوم‌ها، ویژگی‌های معماری جدیدی به آن افزوده می‌شد.

«مسجد قرطبه» از جمله بزرگ‌ترین و شکیل‌ترین مساجد اندلس است که از نظر زیبایى تزئینات و هنر معمارى اندلسى- اسلامى در نوع خود بى‌نظیر و شاید کم‌نظیر است.

این مسجد در سال 92 هجری در زمان خلافت بنی‌امیه ساخته شد،‌ بنای اصلی مسجد طرقبه؛ در واقع کلیساى مسیحیان قرطبه بود که به دو نیمه تقسیم شد و مسلمانان نیمه‌اى که متعلق به خودشان بود، را در آن مسجدى بنا کردند و نیمه دیگر این کلیسا براى امپراطورى روم باقی ماند.

این در حالی است که «مسجد کوردوبا» در مرکز آندلس، در آن زمان به عنوان مرکزی اسلامی و هنری محسوب می‌شد، توسط «هشام ابن عبدالرحمن» در قرن 8 میلادی-سال 785 میلادی- بنا شد.


از نکات قابل توجه، شباهت معماری این مسجد به معماری «مسجد جامع دمشق» است، آن هم به دلیل اینکه «عبد الرحمن» از مسجد «جامع دمشق» به عنوان مدلی برای ساخت این مسجد استفاده کرده است.

زمانی که تعداد مسلمانان در قرطبه افزایش یافت، «عبدالرحمن بن معاویه» قسمتی از کلیسا که متعلق به امپراطوری روم بود، در مقابل بازسازى کلیساهایى که هنگام فتح این شهر به دست مسلمانان ویران شده بود، از آنها خرید، وى در سال 170 هجرى قمرى دستور بازسازى مسجد جامع به اسلوب جدید را داد.


مساحت مسجد در آن زمان 4875 متر مربع و نام آن مسجد «جامع الحضرة» یا مسجد جامع خلیفه بود، اما اسپانیایى‌هاى کاتولیک نام آن را به مسجد «جامع یونانى» تغییر دادند.

از نظر موقعیت مکانی این مسجد در قسمت جنوب غربى شهر قرطبه اسپانیا و در نزدیکى رود بزرگ الوادى قرار دارد که 4 کوچه باریک از چهار جهت آن را در برگرفته‌اند.


استفاده از قوس‌های جفت و تصاویر بالای آن، طرحی ابداعی در معماری آن زمان به شمار می‌آمد، با استفاده از این نوع معماری سقف‌های مرتفع می‌توانند وزن زیاد بنا را تحمل کنند.

قوس‌های جفت شامل یک قوس نعل اسبی( پایینی) و یک قوس نیم دایره‌ای- بالایی- است، این بنا دارای طاق‌های تذهیب کاری شده با شکوهی است، یکی از گنبدهای مرکزی آن کاشی‌های آبی رنگی دارد که به شکل ستاره در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.


همچنین «مسجد قرطبه» مستطیل شکل و داراى صحنی وسیع و رواق‌هایی متعدد است، رواق میانى وسیع ترین رواق این مسجد است که تا محراب زیبای آن گسترده شده است.

وجه تمایز این محراب نسبت به محراب‌هاى دیگر این است که در بالاى آن 7 قوس که بر ستون‌هایى استوار است، وجود دارد. در این محراب منبر نفیسى از چوب ساج قرار دارد.


مناره «مسجد جامع» معروف به «مناره عبدالرحمن ناصر» از مناره‌هاى زیبایی است که دو راه پله با 107 پله دارد و در بالاى آن سه سایبان که دو سایبان از طلا و یکى از نقره است، قرار گرفته و در بالاى این سایبان‌ها نیز یک انار کوچک و سوسنى از طلا وجود دارد، این در حالی که اکنون اسپانیایى‌ها این مناره را تبدیل به ناقوس کلیسا کرده‌اند.

ارتفاع مناره 20 متر بوده و نمای این مناره از سنگ‌هاى مرمر منقش به نقش‌هاى اسلامى است، در ضلع جنوبی مسجد مناره دیگرى به شکل مربع، به طول 12 متر و ارتفاع 93 متر وجود دارد که متشکل از 5 طبقه است، در این مناره 19 در از جنس مس محکم و یک گنبد قرار دارد که بر روى 365 ستون مرمرى استوار است.

در «مسجد قرطبه» 4هزار و 700 چلچراغ نور افشانى مى‌کند، این مسجد داراى یک‌هزار و 293 ستون از جنس مرمر بوده که از این تعداد تنها یک‌هزار و 93 ستون باقى مانده است.


این مسجد برای مدت 3 قرن متوالی اهمیت و جایگاه خود را به عنوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی حفظ کرده است و جزو آثار به ثبت رسیده توسط سازمان جهانی یونسکو است.

آنچه که از بنای «مسجد قرطبه» طی مدت زمان 200 سال- 2 قرن- باقی مانده است، به عنوان سومین بنای بزرگ جهان اسلام محسوب می‌شود که مساحت کنونی آن یک مستطیل 140 در 190 متر است که یک سوم آن را حیاطی با درختان پرتغال پوشانده شده و سه جانب آن را نیز رواق‌های تعمیر شده فرا گرفته است.