عاشورا در لغت

روز دهم ماه محرم را عاشورا گويند، زيرا عدد ده را در عربي عشر مي گويند و اين كلمه به چند لفظ مختلف در كتابهاي لغت عربي ذكر شده است مانند عاشوراء - عشوراء - عاشورا - عشورا- عاشور بر وزن هارون در بعضي از كتاب هاي قاموس عربي، عاشورا روز نهم محرم را نيز گفته اند و علماي لغت در اصل كلمه عاشورا اختلاف دارند، بعضي مي گويند عاشورا كلمه عربي است و بعضي ديگر عاشورا را كلمه عبراني خوانده اند.

سبب نامگذاري عاشورا به اين اسم

در مورد نامگذاري اين روز به نام عاشورا اقوال و روايات متعددي ذكر شده است بعضي مي گويند كه سبب نامگذاري عاشورا به اين نام همانا دهم ماه محرم است و اين قول واضح تر و نزديكتر به دهم ماه محرم است، و گفته شده است كه عاشورا روزي است كه خداوند تعالي ده پيامبرش را با ده كرامت افتخار بخشيده است كه از قرار ذيل است.

اول: در اين روز، خداوند موسي عليه السلام را نصرت بخشيد، در دريا راه را برايش باز نمود تا از چنگ فرعون نجات يافت و فرعون با لشكرش غرق گرديد.
دوم: در اين روز كشتي نوح عليه السلام با سلامتي در جودي استقرار يافت.
سوم: در اين روز يونس عليه السلام از شكم نهنگ نجات يافت.
چهارم: در اين روز خداوند توبة آدم عليه السلام را پذيرفت.
پنجم: در اين روز يوسف عليه السلام از قعر چاه تاريك بيرون آورده شد.
ششم: در اين روز عيسي عليه السلام به دنيا آمد و در همين روز به آسمان برده شد.
هفتم: در اين روز خداوند داود عليه السلام را مورد عفو و بخشش خود قرار داد.
هشتم: در اين روز ابراهيم عليه السلام چشم به جهان گشود.
نهم: در اين روز چشمان يعقوب عليه السلام دو باره روشن گرديد و بينا شد.
دهم: در اين روز گناهان گذشته و آيندة پيامبر بزرگ اسلام صلي الله عليه وآله وسلم بخشيده شد.

دركتاب هاي تاريخ خصائص زيادي در مورد روز عاشورا ذكر شده است كه ارتباطي به نامگذاري آن ندارد، و در مورد پيامبران بايد گفت كه خصائص و كرامات آنان بالاتر از اين عدد است،

امر به روزه گرفتن عاشورا

هنگاميكه پيامبر گرامي مان حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم در ماه ربيع الاول سال اول هجري به مدينة منوره هجرت كردند، و ماه محرم سال دوم هجري را در مدينه سپري نمودند، ديدند كه يهود در روز عاشورا روزه مي گيرند، زيرا پيامبرشان موسي علیه السلام اين روز را روزه مي گرفت. آن حضرت صلي الله عليه وآله وسلم يارانش را به روزه گرفتن اين روز امر نمود. صبح روز دهم محرم بود كه آن حضرت صلي الله عليه وآله وسلم دستور دادند تا همگي اين روز را روزه بگيرند در حاليكه بعضي از مردم مانند روزهاي ديگر شروع به خوردن و نوشيدن كرده بودند، آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم به قريه ها و دهكده هاي اطراف مدينه نيز اشخاصي فرستاد تا به مردم اطلاع دهند كه روزه بگيرند و كسانيكه در اين روز شروع به خوردن و نوشيدن نموده بودند نيز از خوردن و نوشيدن امتناع ورزند و بقية روز را روزه بگيرند، در اين مورد احاديث زيادي روايت شده است كه ما بطور نمونه به ذكر چندي اكتفا مي كنيم:

1- از سلمه بن اكوع رضي الله عنه روايت است كه آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم به مردي از قبيلة اسلم امر نمود تا به مردم اعلان نمايد، كسي كه تا حالا نخورده است روزه بگيرد زيرا امروز روز عاشورا است.

2- از مجزأة بن زاهر از پدرش روايت است كه پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم به روزه گرفتن عاشورا امر نمود و فرمود: كسيكه روزه دار است پس روزه اش را تكميل نمايد و كسيكه روزه دار نيست باقي روز را روزه بگيرد».

3- از بعجه بن عبدالله روايت است كه وي از پدرش شنيده است كه آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم روزي به آنها فرمود:« امروز روز عاشورا است پس روزه بگيريد شخصي از بني عمرو بن عوف گفت: اي رسول خدا، من از نزد قومم آمدم در حاليكه بعضي از آنها روزه داشتند و بعضي ديگر نداشتند! پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم فرمود: برو به قومت بگو: كسانيكه روزه ندارند، روزه بگيرند و آنرا تكميل نمايند.

منسوخ شدن روزه عاشورا

در ماه شعبان سال دوم هجري، خداوند روزة ماه مبارك رمضان را بر مسلمانان فرض گردانيد، پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم يارانش را از روزة عاشورا منع نكرد و نه دوباره چنانكه در سال اول هجري امر نموده بود امر فرمود ولي به گرفتن روزة عاشورا تشويق و ترغيب مي نمود زيرا پاداش و ثواب زيادي در آن نهفته است، پس اگر كسي روز عاشورا روزه بگيرد اجر و پاداش مي گيرد و كسيكه روزه نگيرد، ايرادي بر او نيست از پيامبر بزرگ اسلام حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم رواياتي نقل است كه دلالت واضح به منسوخ بودن روزة عاشورا مي نمايد بنابراين گرفتن آن اختياري است.

1- از عايشه رضي الله عنها روايت است كه فرمود: آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم امر به روزة عاشورا نمود ولي هنگامي كه روزة رمضان بر او فرض گرديد فرمود: «هركسي مي خواهد، روز عاشورا روزه گيرد و هر كسيكه نمي خواهد نگيرد»

2- از ابن عمر رضي الله عنه روايت است كه فرمود: روز عاشورا را در زمان جاهليت روزه مي گرفتيم، هنگاميكه روزة ماه رمضان بر ما فرض گرديد پيامبراكرم صلي الله عليه وآله وسلم فرمود: اين روزي از روزهاي خداوند است هر كس مي خواهد روزه بگيرد و هر كس نمي خواهد آنرا ترك كند».

حكم روزه گرفتن عاشورا

علما اتفاق دارند كه روزة روز عاشورا سنت است.

در مورد اين كه آيا در ابتداي اسلام قبل از فرضيت رمضان روزة عاشورا واجب بود يا مستحب؟ دو قول مشهور از علما وجود دارد كه صحيح ترين اين دو قول اين است كه روزة عاشورا در ابتداي اسلام واجب بود و سپس حكم آن مستحب گرديد، زيرا پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم بعد از فرضيت رمضان كسي را به گرفتن روزة عاشورا امر ننمود.

1- از عايشه رضي الله عنها روايت است كه آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم به روزه گرفتن روزة عاشورا امر فرمودند. ولي هنگامي كه روزة رمضان فرض گرديد، بعضي در روز عاشورا روزه گرفتند و بعضي نگرفتند

2- از سلمة بن اكوع رضي الله عنه روايت است كه پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم به مردي از قبيله اسلم دستور دادند تا به مردم قريه اش بگويد: كسيكه غذا تناول نموده است باقي روز را روزه بگيرد و كسيكه چيزي نخورده است پس روزة خود را تكميل نمايد زيرا امروز روز عاشورا است. ملاعلي قاري رحمة الله عليه مي گويد: اين حديث دلالت صريح بر واجب بودن روزة عاشورا قبل از فرضيت رمضان مي نمايد كه بعداً منسوخ گرديد و حكم سنت را بخود گرفت.

3- در روايت ابو داود چنين ذكر است كه نمايندگاني از اسلم نزد آن حضرت صلي الله عليه وآله وسلم آمدند پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم از آنها پرسيد: آيا اين روز را روزه گرفتيد؟ گفتند: نه، پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم فرمود: بقية روزتان را روزه بگيريد و قضايش را بجا آريد». عيني رحمة الله عليه مي گويد: اين حديث دلالت صريح بر فرضيت روزة عاشورا مي نمايد زيرا بجا آوردن قضا جز در واجبات در چيز ديگري نمي باشد. ابن قيم رحمة الله عليه مي گويد: پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم روز عاشورا را روزه مي گرفت، و زمانيكه روزة رمضان فرض گرديد آنرا ترك كرد. پس روزة عاشورا قبل از رمضان فرض بود سپس واجب بودنش منسوخ شد نه اينكه بگوييم مستحب بودنش منسوخ شد.

حكمت در روزه عاشورا

عبدالله بن عباس رضي الله عنهما حكمت روزة روز عاشورا را چنين بيان مي كند: زمانيكه پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم به مدينه منوره هجرت نمود، يهود را ديد كه روز عاشورا روزه مي گيرند حضرت عليه السلام از آنها پرسيد: اين چه روزي است؟ گفتند: اين روز نيكي است، روزيكه خداوند بني اسرائيل را از چنگ دشمن نجات بخشيد، لذا موسي علیه السلام اين روز را روزه گرفت. آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم فرمود:

من از شما به موسي نزديكترم. همين بود كه اين روز را روزه گرفت و امتش را به روزه گرفتن اين روز خجسته امر فرمود.

پيامبر گرامي مان صلي الله عليه وآله وسلم خويش را نزديكتر و شايسته تر از ديگران به موسي علیه السلام و پيروي از وي مي دانست. زيرا پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم و امتش با موسي علیه السلام در اصول دين متفق اند و كتابش تورات را تصديق مي نمايند، ولي شما يهوديان از پيروي موسي علیه السلام دست كشيديد و سرباز زديد و در كتابش تحريف و تغيير ايجاد نموديد، همچنين پيامبرعلیه السلام در رسالت با موسي علیه السلام مشترك است و برادري ديني و نزديكي آشكار ميان ايشان وجود دارد زيرا در فرمانبرداري و پيروي اوامر خداوند با موسي علیه السلام نسبت به ديگران پيش قدم و پيشتاز است، به همين منظور خودش اين روز را روزه گرفت و امتش را نيز به روزة عاشورا امر فرمود.

در همان وقت پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم دوست داشت تا با اهل كتاب موافقت و نزديكي وجود داشته باشد خصوصاً در مسائلي كه از طرف خداوند مأمور به مخالفت آنها نشده باشد، همچنين آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم ميخواست تا ميان اهل كتاب و مسلمانان فضاي محبت و الفت ايجاد گردد، اما هنگاميكه عداوت، دشمني و ضديت آنها را در مقابل مسلمانان درك كرد، بعد از فتح مكه به مخالفت با آنها دستور داد.

پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم آگاهي داد كه خود و امتش مستحق تر و نزديكتر به موسي علیه السلام نسبت به يهود اند، هنگاميكه موسي علیه السلام شكر خداوند را بجا آورد و اين روز را روزه گرفت پس ما بايد به طريق اولي به ايشان اقتدا نمائيم و از ايشان پيروي كنيم، به ويژه اگر بگوييم: شريعت امت هاي قبلي براي ما شريعت است به شرط اينكه با شريعت ما تعارضي نداشته باشد. تعظيم نمودن پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم آنچه راكه موسي علیه السلام با عظمت شمرده است از نگاه پيروي شريعت موسي علیه السلام نبوده بلكه از نگاه موافقت شريعت وي با شريعت محمد صلي الله عليه وآله وسلم مي باشد، يا اينكه پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم روزة عاشورا را بخاطر نجات يافتن موسي علیه السلام از چنگ فرعون و شكر گذاري خداوند از اين واقعة بزرگ روزه گرفت چنانكه آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم هنگاميگه از قبول توبة داود علیه السلام آگاه گرديد به سجده افتاد و شكر خداوند را بجا آورد، روزه گرفتن آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم در روز عاشورا اختياري بود نه واجب و فرض. ولي الله دهلوي مي فرمايد‍: راز و سرّ در مشروعيت روزة عاشورا اينست كه چون خداوند موسي علیه السلام را از فرعون و قومش نجات داد موسي علیه السلام بخاطر شكر گذاري خداوند اين روز را روزه گرفت، به همين ترتيب اين روز ميان اهل كتاب و عرب سنتي بجا ماند، سپس پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم اينروز را مورد تأييد قرار داد. پس حكمت از گرفتن روزة عاشورا همانا شكر گذاري خداوند بخاطر نجات موسي علیه السلام از فرعون است، و هر كه اينروز را روزه بگيرد واقعاً در شكر گذاري خداوند با موسي علیه السلام اشتراك نموده است و اين اجر و پاداش بزرگ را غنيمت شمرده است.

فضيلت روز عاشورا

روز عاشورا روز مبارك، باعظمت و داراي فضيلت هاي بي شماري است كه روزه گرفتن درين روزخجسته ميان همه پيامبران پيشين معروف و مروج بوده است. نوح علیه السلام بخاطر بجا آوردن شكر خداوند كه او را از قومش نجات داد اين روز را روزه مي گرفت. همچنين موسي علیه السلام اينروز را روزه گرفته است تا شكر خداوند را بخاطر نجات يافتنش از فرعون و قومش بجا آورد، چنانكه يهود اينروز را روزه مي گيرد و نصاري اينروز را باعظمت مي شمارند، قريش نيز احترامي ويژه به اين روز داشتند لذا پوشش كعبه در روز عاشورا صورت مي گرفت و اينروز را روزه نيز مي گرفتند، به همين منظور پيامبر بزرگ اسلام صلي الله عليه وآله وسلم روز عاشورا را گرامي ميداشت و در انتظار رسيدن اينروز ميمون مي بود.

از ابن عباس رضي الله عنهما روايت است كه مي فرمايد: » من پيامبر خدا صلي الله عليه وآله وسلم را نديدم كه روزه اي را بر ديگر روزه ها بهتر بشمارد و در جستجوي آن باشد، مگر روزة عاشورا و اين ماه: يعني ماه رمضان. به اين معني احاديث زيادي روايت شده است كه همه دلالت بر فضيلت روزه گرفتن عاشورا بعد از ماه رمضان مي كند، لذا آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم به روزه گرفتن عاشورا مداومت مي نمود، از حفصه رضي الله عنها روايت است كه پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم چهار چيز را هيچگاه ترك نمي كرد: روزة عاشورا، روزة ده روز ذي الحجه، روزة سه روز از هرماه و دو ركعت نماز قبل از چاشت. روزه روز عاشورا گناهان سال گذشته را محو مي كند چنانكه از ابي قتاده روايت است كه از رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم در مورد روزة عاشورا پرسيده شد آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم در جواب فرمود: گناهان سال گذشته را محو مي كند

و مراد از محوگناهان همانا گناهان صغيره است، اگر گناه صغيره نداشته باشد پس اميد است از گناهان كبيره اش كاسته شود، اگر گناه كبيره نيز نداشت پس مرتبه و مقام اين مؤمن ارتقا مي يابد. ملا علي قاري در مرقاه از امام حرمين نقل مي كند كه پاك كنندة گناهان صغيره است، و از قاضي عياض نقل مي كند كه نظر اهل سنت درين مورد همانا صغائر است اما گناهان كبيره به توبه يا رحمت خداوندي محو مي گردد.

اما آنچه بر سر زبانهاي بعضي مردم در مورد فضيلت روز عاشورا مي باشد دروغ و بهتان محض است مثلاً گفته اند: آدم علیه السلام در اين روز آفريده شده است و در اين روز داخل بهشت گرديد، ودرين روز خداوند عرش، كرسي، آسمانها زمين، آفتاب، مهتاب، ستارگان و بهشت را آفريده است، و يا اينكه گفته اند درين روز ابراهيم علیه السلام و عيسي علیه السلام آفريده شده اند و يا اينكه ادريس علیه السلام بالا برده شد و يا به سليمان علیه السلام پادشاهي زمين سپرده شد، و چشمان يعقوب علیه السلام بينا گرديد، و ايوب علیه السلام از مرض شفا يافت و امثال اينها همه نادرست است،

بعضي ها از پاداش نماز خواندن در اين روز صحبت مي كنند، يا از فراخي روزي و نفقه بر اهل و عيال و سرمه نمودن و عطرپاشيدن و حنا گذاشتن و پختن حبوبات در اين روز صحبت مي نمايند كه همه ساختگي و افترا بوده و بر هيچ دليلي استوار نيست.

ولي سوالي كه اينجا مطرح مي شود اين است كه از پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم در مورد روزة عرفه روايت شده است كه گناهان دو سال را محو مي كند چنانكه مي فرمايد: «اميدوارم كه خداوند روزة روز عرفه را سبب محو شدن گناهان يك سال قبلش و يك سال بعدش قرار دهد و اميدوارم كه خداوند روزة عاشورا را سبب كفارة گناهان سال گذشته قرار دهد».

ظاهر اين حديث اينست كه روز عرفه افضل و بهتر از روز عاشورا است. بعضي علما درين مورد چنين گفته اند: حكمت در فضيلت روز عرفه بر روز عاشورا آنست كه عرفه روز محمدي است، يعني روزه گرفتن اين روز مختص به امت محمد صلي الله عليه وآله وسلم است و عاشورا روز موسوي است و پيامبرمان صلي الله عليه وآله وسلم افضل ترين پيامبران (عليهم السلام) است لذا يك روزش محوكنندة گناهان دو سال مي باشد.