مزایای ماه رمضان فراوان و اسباب ترقی در آن متعدد است. خصوصیات زندگی بخش در آن آشکار است به گونه ای که میتوان گفت رمضان ماه تحول در زندگی مسلمانان است.

از مزایای ماه رمضان:

۱- مزیت نفسی و روحی:

رمضان به مسلمانان کمک می کند تا با خودشان در شناخت اسباب صلاح و فساد ,صادق باشند و به سوی پیشرفت و کمال حرکت کنند. مسلمان نفسش را محاسبه و آن را به چالش می کشد که آفت هایش را بشناسد و در پی معالجه اش برآید. هرگاه نفس پاک شود، شخص می تواند کنترل و رهبری آن را در دست گرفته و آن را به سوی بزرگی و نیکی رهنمود سازد. در رمضان درهای بهشت باز و درهای جهنم بسته و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند.

این به معنی تضعیف انگیزه های شر در نفس انسان است. شیاطین، انگیزه های شر را در نفس شعله ور ساخته و آتش آن را برمی افروزند تا جاییکه نفس بشری اسیر شهوات و غفلت ها و امیال حیوانی می گردد. روزی که شیاطین در ماه رمضان به زنجیر کشیده می شوند، انسان از شرهای بزرگی رهایی می یابد، انگیزه خیر در نفسش زیاد گشته، سلطه ی نفس مطمئنة بر نفس إمارة تقویت می شود به سبب تضعیف انگیزه های شیطانی و تقویت انگیزه رحمانی که از برکات و فضیلت های این ماه پر برکت است.

ابن قیم -رحمه الله- درباره ی هدف از روزه می گوید: (نگهداشتن نفس از شهوت ها و رهایی بخشیدن آن از عادت ها و کنترل نیروی شهوانی تا اینکه برای به دست آوردن آن چیزی که نهایت سعادت و خوشبختی او در آن است آماده شود و آنچه را که به وسیله آن حیات ابدی اش تضمین می شود بپذیرد).

روزه نفس انسانی را، از فرو رفتن در اسباب گمراهی نگه می دارد به وسیله ی تنگ نمودن مجرای طعام و شراب که در حقیقت مجاری شیطانی هستند. هنگامی که این مجاری تنگ شود، شیطان ضعیف میگردد تا جایی که قدرت حرکت و وسوسه را از دست میدهد. اما هنگامی که طاعت و عبادت، ذکر و قرائت قران و استغفار، فراوان می شود، شیطان نابود می گردد و انوار نفس شروع به تابش می کند تا جایی که شیطان از این نفس نورانی فرار می کند و بخاطر حسرت و پشیمانی از آن به گریه می افتد.

در این مورد پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «هنگامی که فرزند آدم آیه سجده را خواند و سجده کرد، شیطان به گوشه ای رفته و گریه می کند و می گوید وای برمن، فرزند آدم مامور به سجده شد و سجده کرد پس بهشت برای اوست اما من به سجده امر شدم و نافرمانی کردم و آتش برای من است» (روایت مسلم).

۲- مزیت عبادی:

تنوع در عبادات، این ماه را تبدیل به بوستانی نیک کرده است که مسلمان در آن میوه های عبادت را می چیند و از نسیم قرب خداوند لذت می برد. رمضان ماه قران است چنانکه خداوند می فرماید: «شهر رمضان الذی انزل فیه القران» [بقره/ ۱۸۵] جبرئیل قران را در ماه رمضان با پیامبر مدارسه میکرد. بدین خاطر تلاوت قران و حفظ و تدبر در آن و آموزش و استماع آن در رمضان مستحب است. رمضان ماه روزه است « فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهر فَلیَصُمه» [بقره/ ۱۸۵]

رمضان ماه قیام است «من قام رمضان ایماناً و احتساباً غفر له ما تقدّم من ذنبه» (کسی که رمضان را از روی ایمان و حساب به پا دارد، گناهان قبل او بخشیده می شود) متفق علیه.

رمضان ماه بخشش و صدقه است. رسول الله صلی الله علیه وسلم بخشنده ترین مردم بود که در رمضان بخشنده تر می شدند. هنگامی که جبرئیل را ملاقات و با او قرآن را مرور می کرد و رسول الله صلی الله علیه وسلم از باد وزان نیز بخشنده تر می شد. متفق علیه.

رمضان ماه عمره و روی آوردن به سوی سرزمین های مقدس است. چنانکه رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «عمره در رمضان برابر با یک حج است» متفق علیه. در روایتی برابر با یک حج همراه من است.

رمضان ماه ذکر و دعاست. چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید :«برای هر مسلمان در هر شبانه روز دعای مستجاب است» (روایت بزار و آلبانی آن را تصحیح کرده است).

پس چگونه مسلمان خسته می شود درحالی که او از یک گل به سوی گلی دیگری درمیان این بوستان خوشبو درحرکت است.

مزیت عبادی رمضان، تنها منحصر به تنوع در عبادت نیست بلکه این ویژگی در مورد آسان شدن و کاسته شدن سختی نیز هست. روزه از طلوع فجر تا غروب آفتاب ادامه می یابد و این زمانی طولانی نیست که شخص نتواند آن را تحمل کند و البته کوتاه هم نیست تا جایی که فایده مورد انتظار روزه از بین برود. همچنین خداوند مقدار مشخصی از نماز را تعیین نکرده است بلکه آن را در اختیار خود شخص قرار داده تا هراندازه که می تواند در هر رکعت قرآن بخواند تا بدین وسیله راه را پیش روی مردم باز نگه دارد که به اندازه جهد و همتشان در خیرات با همدیگر مسابقه دهند. بدین سبب برخی را می بینیم که نماز شب را در یک ساعت تمام می کنند و برخی در دو ساعت و برخی در سه ساعت یا بیشتر به اندازه استطاعتشان. که این جنبه دیگری از جوانب عبادی در رمضان است.

۳- مزیت اخلاقی:

روزه ی رمضان تاثیر مثبت بر رفتار و اخلاق روزه دار دارد. روزه اخلاق را پاک می کند و ذات را پرورش می دهد و احساس را لطیف می کند و به سوی بردباری و چشم پوشی و بخشش و صبر در برابر مشکلات فرا می خواند. پیامبر صلی الله علیه وسلم به این ویژگی درمورد شخص روزه دار اشاره می کند و می فرماید: «هنگامی که روز روزه ی هر کدام از شما فرا رسد پس حرف بیهوده نزند و ناسزا نگوید و اگر شخصی به او ناسزا گفت یا با او درگیر شد به او بگوید من روزه هستم» متفق علیه

پیامبر صلی الله علیه وسلم بیان می فرماید که این مشقتی اضافی نیست بلکه مشقتی حتمی و لازم است برای هرکسی که بخواهد از روزه اش بهره ببرد. پس کسی که در قسمت اخلاقی سستی کند روزه اش را در معرض عدم قبول قرار داده است. پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید : «کسی که سخن دروغ و عمل کردن به آن و نادانی را رها نکند خداوند حاجتی به ترک طعام و شراب او ندارد». روایت بخاری

برخی مردم حرمت رمضان را می شکنند و بد اخلاق می شوند و طبیعتشان ناپسند می گردد، با مردم به بدرویی رفتار می کنند و در برابر کوچک و بزرگ سنگدل می شوند، حرمت ها را پایمال می کنند سپس به روزه هایشان در تایید کارهایشان استدلال می کنند در برابر مردمی که حقیقت روزه و حکمت و ثمرات آن را نمی‌ دانند و روزه رمضان را جز پرهیز از خوردن و آشامیدن در یک وقت مشخص نمیدانند.

روزه چنانکه علما می گویند چندین مرتبه دارد: پایین ترین آن ترک خوردن و آشامیدن است. و مرتبه ی دیگر آن روزه ی قلب از غیر خداوند است و روزه ی زبان از گفتار ناپسند و همچنین دروغ و غیبت و سخن چینی و مسخره و همانند اینها است. روزه ی اعضای بدن پرهیز از انجام کارهای حرام است. شخص در دنیا از غیر خداوند دور می شود پس سرش را حفظ می کند تا شکسته نشود و به یاد مرگ و مصیبت هاست و به دنبال آخرت است و زینتهای دنیا را رها می کند و چنانکه گفته شده است روزه داران حقیقی روزه شان، روزه زبان از بهتان و دروغ است و عارفان و زاهدان روزه شان نگه داشتن قلب از بیگانگان است پس کسی که در دنیا از شهوت هایش فاصله گرفت فردا آن را در بهشت می یابد و کسی که از غیر خدا دوری جست خدا را در آخرت ملاقات می کند. این ویژگی اخلاقی است که برای روزه داران در رمضان می خواهیم و انتظار آن را داریم.

۴- ویژگی اجتماعی:

ویژگی های اجتماعی در ماه رمضان فراوان است تا جایی که از برخی از سلف پرسیده شد، چرا روزه واجب شده است پاسخ دادند تا اینکه ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و گرسنه را فراموش نکند. از اینجا بود که بسیاری از سلف افطارشان را به دیگران می دادند. ابن عمر رضی الله عنه روزه می گرفت و افطار نمی کرد مگر همراه مساکین و هنگامی که شخصی نزد او می آمد و او درحال غذا خوردن بود قسمتی را برمی داشت و باقی را به آن شخص می داد و برمی گشت و گاهی روزه می گرفت و چیزی نمی خورد.

داستانها در این مورد فراوان است اما مقصود این است که روزه، مسلمان را به یاد گرسنگان می اندازد و قدر نعمتهایی را که خداوند به او داده است میداند با وجود آنکه بسیاری از فقرا از فراوانی غذا و نوشیدنی و نکاح بخاطر فقر منع شده اند. پس برای او واجب است که شکر نعمت هایی که خداوند به او داده را بجای آورد و تبعیض راکنار گذاشته و به برادران محتاج و نیازمندش در حد توانش مهربانی کند. اضافه بر این معانی که برخی آن را درک میکنند و برخی نیز آن را در نمی یابند.

پیامبر صلی الله علیه وسلم بالاترین نمونه در جهت اجتماعی روزه است. پیامبر در این ماه بسیار بخشنده بود تا جایی که بخشندگی او در رمضان را به باد وزان تشبیه کرده اند. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «کسی که روزه داری را افطاری دهد پس برای او همانند اجر آن روزه دار است» روایت ترمذی. و این ادامه میابد تا آنگاه که مسلمانان برادرانشان را دریابند و گرسنگان آنان را غذا دهند و نیازمندانشان را بی نیاز سازند.

۵- مزیت تربوی:

بر هیچ کودکی روزه واجب نیست تا زمانی که به سن بلوغ برسد. با وجود این اصحاب پیامبر رضی الله عنهم موسم رمضان را برای تربیت فرزندانشان غنیمت شمرده اند تا آنان را با مفهوم صبر و تحمل مشکلات، در زمان سختی آشنا کنند.

ربیع بنت معاذ رضی الله عنها خبر می دهد : صحابه رضی الله عنهم کودکان را روزه دار می کردند، و اسباب بازی آنان را پنهان می کردند تا هنگامی که یکی از آنان بخاطر گرسنگی گریه کرد آن اسباب بازی را به او بدهند تا گرسنگی را فراموش کند تا وقتی که روزه شان کامل کنند.

۶- مزیت اقتصادی:

جانب اقتصادی در رمضان جنبه واضحی است چرا که رمضان ماه روزه گرفتن است. و از مظاهر بارز روزه گرفتن نخوردن و نیآشامیدن از طلوع فجر تا غروب خورشید است. اگر انسان در روزهای عادی سه وعده غذا می خورد در رمضان فقط دو وعده غذا می خورد.

بدون شک بدست آوردن یکی از وعده های غذایی خلال یک ماه برای امت میلیون ها تومان خرج می برد.

همچنین مشغولیت مسلمانان به عبادت در این ماه می بایست که تاثیر اقتصادی مثبتی داشته باشد. این ظاهر قضیه است اما واقع خلاف آن است به گونه ای که مخارج در رمضان خیلی بیشتر از مخارج در ماه های دیگر است و بدتر از آن، بیشتر این مخارج خرج خوردنی ها می شود. گویی ماه رمضان به ماه خوردن و آشامیدن و هنر سفره آرائی و پر کردن شکم تبدیل شده است. برخی از آمارها نشان می دهد که به شکل قابل توجهی وزن اشخاص در این ماه زیاد می شود.

..............................
نویسنده: خالد ابو صالح
مترجم: ام راحیل
منبع: الكتیبات الاسلامیة