“رسول خدا (ص) در ده شب پایانی رمضان اعمال ویژه انجام می داد اعمالی که در سایر ماه ها از آن ها خبری نبود؛ از جمله این کارها:

۱- شب زنده داری: در حدیث عایشه آمده است : رسول خدا (ص) ده شب آغازین رمضان را با نماز و خواب آمیخته می نمود . اما هنگامی که ده شب پایانی فرا می رسید، پیشبندش را محکم می بست (خود را کاملا آماده عبادت می کرد).

البته محتمل است که مقصود از زنده نگه داشتن شب، شب زنده داری در بیشتر شب باشد؛ چرا که آنچه در صحیح مسلم از عایشه آمده است نیز همین مطلب را می رساند؛ آنجا که می فرماید: از رسول خدا سراغ ندارم که شبی را تا صبح زنده نگه داشته باشد.

۲-بیدار نمودن همسران و فرزندان .همچنین در ده شب پایانی پیامبر (ص) خانواده خویش را برای نماز بیدار می نمود؛ کاری که در شبهای دیگر چنین نمی کرد .

سفیان ثوری می گوید: پسندیده است در ده شب پایانی رمضان ، انسان در شب به تهجد و راز و نیاز پرداخته و در آن کوشا باشد و همسر و فرزندان خود را اگر طاقت بر آن داشتند را برای نماز خواندن بیدار نماید. روایتی صحیح از پیامبر ( ص) آمده است که ایشان بر در خانه فاطمه و علی می کوبید و خطاب به آنان می فرمود : آیا به پا می خیزید تا نماز بخوانید.

همچنین آن حضرت آنگاه که می خواست نماز وتر را اقامه نماید عایشه را بیدار می کرد .

در مورد تشویق و ترغیب متقابل زوجین و بیدار کردن یکدیگر برای نماز، روایاتی مبنی بر پاشیدن آب بر صورت همدیگر برای رفع خواب آلودگی آمده است.

در موطا (امام مالک) از عمر خطاب نقل شده که وی در شب هر اندازه که می خواست نماز می خواند و آنگاه که نیمه شب فرا می رسید خانواده خود را برای نماز بیدار می کرد و به آنان می فرمود: نماز .. نماز . و این آیه را تلاوت می نمود :(وامر اهلک بالصلاه و اصطبرعلیها) طه /۱۳۲٫ ” خانواده خود را به نماز دستور ده و بر آن شکیبا باش .”

همسر ابو محمد حبیب الفارسی، در شب به وی می گفت: شب سپری شد و راه دوری در پیش داریم، توشه ما اندک و کاروان های صالحان، پیشاپیش ما در حال حرکت است و ما هنوز مانده ایم.

ای خوابیده در شب چقدر می خوابی ؟ !

محبوب من به پا خیز که وعده گاه نزدیک است .

آنگاه که به خواب رفتگان به خواب می روند

تو از شب و اوقات آن، دعاهایی بگیر

هر آنکه بخوابد تا شب سپری شود

به منزلگاهی نخواهد رسید …

۳- رسول خدا در ده شب پایانی آستین بالا می زد

در معنای این جمله اختلاف است؛ در این میان برخی از محدثان می گویند: این کنایه از شدت تلاش و کوشش در عبادت است …..

نظر صحیح این است که مقصود، دوری گرفتن آن حضرت از زنانش است؛ چنین تفسیری را سلف و ائمه پیشین از جمله سفیان ثوری بیان داشته اند و در توضیح آن آمده است که پیامبر (ص) تا پایان رمضان به بستر خود نمی رفت .

در حدیث انس آمده است؛ بستر خویش را جمع می کرد و از زنان خود دوری می گرفت .

گروهی از علمای سلف در تفسیر این آیه(فالان باشروهن وابتغوا ما کتب الله لکم ) بقره/ ۱۸۷ گفته اند: این آیه در باره جستجوی شب قدر است و معنای آن این است که خدای متعال هرچند همبستری با زنان را در شب ها ی روزه تا زمان سپیده دم حلال کرده است با این وصف به جستجوی شب قدر نیز امر فرموده است تا مسلمانان در شب های ماه رمضان تنها به لذت های حلال نپردازند که این موجب از دست دادن جستجوی شب قدر می گردد.

پس در کنار این امر ، آنان را به زنده نگه داشتن شب و جستجوی شب قدر ، بویژه در شب هایی که امید بیشتری بدان است سفارش نموده است.

از همین روست که می بینیم پیامبر (ص) در بیست شب آغازین رمضان با همسران خود بود ولی در ده شب پایانی، از آنان کناره می گرفت و به جستجوی شب قدر می پرداخت.

۴- از اعمال اختصاصی دیگر آن حضرت، به تاخیر انداختن سحری تا هنگامه اذان صبح بود.

۵- غسل میان نماز مغرب و عشاء . در حدیث از ام المومنین حضرت عایشه آمده است که آن حضرت بین دو اذان مغرب و عشاء غسل می نمود .

۶- اعتکاف ؛ در صحیحین از ام المومنین عایشه آمده است که رسول خدا ( ص) دهه آخر رمضان را در مسجد اعتکاف می کرد و تا زمان وفاتش بر این کار استمرار داشتند و در سالی که وفات نمودند بیست شب را در مسجد معتکف بودند .

ناگفته پیداست که این اعمال اختصاص دارد به شخص رسول الله و امت آن حضرت ، مکلف به پیروی از ایشان در انجام این اعمال ویژه و اختصاصی نمی باشد.

................................
نویسنده: ابن رجب حنبلی
ترجمه: محمد محمودی