این قاعده را امام زنجانی (متوفای 656 هـ.ق) در کتاب (تخریج الفروع علی الاصول) خود آورده است.

براساس این قاعده بسیاری از احکام شرعی و فروعات فقهی در مذهب امام شافعی برمبنای تعبّد شکل گرفته است و در اثبات این احکام نیازی به جستجوی علت و وجه مصلحت نیست بلکه با مجرد دلیل معتبر شرعی ثابت می شود.

منظور از تعبّدی بودن حکم عدم مشخص بودن حکمت و مصلحت و وجه علت آن حکم است ، یعنی غرض شارع از تشریع برای مکلّف روشن نیست.

از نظر امام شافعی تحقق مصالح بندگان بصورت ضمنی و به تبع تشریع حاصل می شود و رعایت این مصالح اصل و مقصود واجب الحصول در احکام شرعی نیست. و این براساس آن است که خداوند متعال مالک و خالق مخلوقات است و هر طور که بخواهد در ملک خود تصرف می کند و عقلهای ضعیف و افکار ناقص ما نمی تواند به حقائق احکام دست یابد.

اما نزد امام اعظم همه ی احکام شرعی براساس رعایت مصالح بندگان تشریع شده است و أحکام بر دو نوع است: أحکام أفعال و أحکام أعیان

امام ابوحنیفه، حسن و قبح و همه ی احکام تکلیفی مانند وجوب ، ندب ، حرمت ، کراهت و اباحه را از صفات افعال می داند که یا به مجرد عقل یا بواسطه ی دلیل شرعی شناخته می شود. اما احکام أعیان تنها با ادله شرعی شناخته می شود.

فروعات این قاعده:

- نزد امام شافعی برای از بین بردن نجاست استفاده از آب واجب است و هیچ چیزی جایگزین آب نمی شود. اما نزد امام ابوحنیفه و ابویوسف از آب و هر مایع پاکی که عین نجاست را از بین ببرد می توان استفاده کرد.

- نزد امام شافعی پوست سگ با دباغی پاک نمی شود اما نزد ابوحنیفه براساس تعلیل پاک می شود.

- نزد امام شافعی قربانی و ذبح حیوان حرام گوشت سبب پاکی پوست آن نمی شود اما نزد ابوحنیفه با تعلیل به ریختن خون و جدا شدن رطوبتهای متعفن پاک می شود.

- نزد امام شافعی تلفظ تکبیرة الحرام و قرائت سوره فاتحه واجب است و معنا جای آن را نمی گیرد اما نزد امام ابوحنیفه براساس تعلیل معنا جایگزین می شود.

- نزد امام شافعی در باب زکات، پرداخت قیمت جایگزین زکات اجناس زکوی نمی شود و در هر کدام از اموال زکوی باید از جنس آن مال یا براساس تقریر شرعی پرداخت گردد مثلا در زکات شتر تا بیست شتر گوسفند و از 25 شتر ، باید شتر داده شود. اما نزد احناف می توان بدل یا قیمت آنرا پرداخت کرد.

- نزد امام شافعی در باب کفاره ها تحقق تعداد مساکین و دادن غذا به همه ی آنها واجب است اما نزد ابوحنیفه در کفاره قتل یا ظهار می توان به یک مسکین شصت روز و در کفاره قسم به یک مسکین ده روز غذا داد.

..................................................
منبع: تخریج الفروع علی الاصول امام زنجانی
ترجمه با اندکی تصرف: شیخ محمد تشیخ «مدرس مدرسه علوم دینی اسماعیلیه»