زمزمه نام این صحابی در ملاء اعلی صفا بخش جمع ملائك بود. در حدیث صحیح آماده است كه پیامبر ابی بن كعب را فرا خواند و به او گفت: جبرئیل بر من نازل گردید و به من فرمان داد تا سوره بيّنه را بر تو بخوانم.

ابی گفت آیا خداوند نام مرا برای شما بازگو نموده است؟ پیامبر خدا فرمودند: بله، أبی آنچنان گریست كه صورتش از اشك خیس شد.

حال اندكی بیشتر در محضر أبی باشیم تا او را بهتر بشناسیم:

از قبیله خزرج و از یاران و محبان پیامبر بود در بیعت عقبه دوم با هفتاد تن از انصار، اسلام آورد و محبت اسلام در وجودش نفوذ كرد و از بندگان مخلص خداوند گردید. تحت هیچ شرایطی از مجالست پیامبر غافل نشد و بعد از هجرت به مدینه، پیوسته در محضر پیامبر بود و به محض نزول وحی بر پیامبر آن را كتاب می نمود.

از ویژگی های شخصیتی او این بود كه هر هشت شب یك بار قرآن را دوره می كرد. به همین علت پیامبر او را قاری ترین امت لقب داد. علاوه بر ویژگی های برجسته اخلاقی، از شجاعت قلبی و اطمینان درونی و عزمی راسخ برخوردار بود. در تمامی غزوات در ركاب پیامبر بود و شایستگی های بی نظیری را از خود نشان داد.

ابی بن كعب از عمق فهم به نسبت آیات قرآن بهرمند بود چرا كه روزی پیامبر از او پرسید كه: بزرگترین آیه قرآن كدام است و او پاسخ داد: الله لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ، پیامبر بر سینه‌اش زد و گفت مبارك و گوارایت باد ای ابا المنذر. أبی، قبل و بعد از كتابت وحی آنرا بر پیامبر عرضه می كرد تا مطمئن شود كه اشتباهی ندارد به همین دلیل، نام ابی نزد جبرئیل بسیار مشهور و معروف بود.

از بركت انس و بودن با قرآن، از شفافیت قلبی خاصی برخوردار شده بود، طوری كه همیشه كم سخن می گفت و بیشتر به تدبر در آیات قرآن می پرداخت.

مرجع اصحاب در داوریها و استفتائات بعد از وفات پیامبر، ابی بود، چرا كه دین را خوب فهمیده و از جایگاه و منزلتی خاص نزد پیامبر برخوردار بود و عمربن خطاب رضی الله عنه او را سید مسلمین لقب داده بود.

روزی كه عمر در مجلسی نشسته بود، یكی از اعراب جهت انجام كاری مراجعه نمود، متوجه شد كه در كنار عمر مردی سپید موی با لباس سپید نشسته و سخن می گوید و از او شنید كه: دنیا محل توشه برداشتن برای آخرت است و در آخرت انسانها به حسب اعمال خویش مورد جزاء و سزا قرار مي‌گیرند. وای بر آن مسافری كه بدون توشه حركت می كند. اعرابی پرسید این كیست؟ امیرالمومنین گفت: این سید مسلمین ابی بن كعب است.

لذا ابی دارای دو شهادت بزرگ تاریخی است؛ یكی شهادت پیامبر و دیگری شهادت عمر بن خطاب. پیامبر او را قاری ترین و عمر او را سید مسلمین لقب داد.

تا سال 28 هجری زندگی كرد و روزی كه وفات یافت تمام مدینه به تشییع جنازه اش پرداخت و همه می گفتند كه سید مسلمین وفات یافت.

این صحابی بزرگوار در بین صحابه مشهور به این بود که علم بسیاری درباره ی قرآن دارد و همچنین از نزدیک ترین افراد به رسول الله صلی الله علیه و سلم بود که همین امر باعث بالا رفتن دانش وی در علم اسباب نزول و علوم ها ی دیگر مثل ناسخ و منسوخ، مقدم و مؤخر در قرآن شد.

و علاوه بر این ابی بن کعب رضی الله عنه جزو مفسرینی است که بیشتر آیات را تفسیر کرده و از برگزیدگان در فهم قرآن بود که بسیاری از رازهای قرآنی را کشف کرده بود.

در کتب تفسیر روایات بسیار زیاد و متعددی از ابی بن کعب آمده است، تا جایی که بعضی از روات روایاتی را به او نسبت داده اند که ثابت نشده از ایشان است. اما صحیح ترین طرق در روایات به این صحابی بزرگوار عبارتند از:

طریق اول: طریق ابی جعفر رازی، از ربیع بن انس، از ابی العالیه، از ابی بن کعب رضی الله عنه از پدرش است، و این همان طریقی است که امام احمد در کتاب "مسند" روایاتی را از ایشان جمع کرده است.

طریق دوم: طریق وکیع از سفیان، از عبدالله بن محمد بن عقیل، از فضیل بن ابی بن کعب از پدرش است.