کرونا عذاب الهی نیست، اما آموزگاری الهی است و شاید درس‌هایش بیش از یک سال به درازا بکشد تا زمانی که واکسن یا درمانی قطعی برای آن پیدا شود و خیلی از درس‌ها و توبه‌هایی که به بشر می‌دهد ماندگار خواهد شد و طبعاً آسیب‌هایی نیز خواهیم دید زیرا این ویروس معلمی است که اول امتحان می‌گیرد سپس درس می‌دهد.

کرونا ما را تشنه معاشرت خواهد کرد؛ چراکه آن را آلوده کرده بودیم و آن‌قدر تشنه کمیت داشتنی‌هایمان بودیم که کیفیت بودن یادمان رفته بود. این ویروس، اقتصاد، تجارت، بروکراسی دولتی، سفرهای بین‌قاره‌ای، دستاوردهای محیرالعقول تکنولوژی حتی پزشکی غیرکرونایی، مراجعه بیماران به بیمارستان، آزادی‌های مدنی، سیاست، دموکراسی و هرچه افتخار بشر امروز و مایه توهم خدایی او بود را تحت تأثیر قرار خواهد داد. درواقع همه این کلان امرها را خواهد گرفت تا خردهای کلان دیگری را به ما نشان دهد.

این ویروس خود و گنج مخفی روحمان، مطالعه، نیایش، صفا، تشنه محبت و معاشرت بودن، مراقبت از عزیزان، درمان، سلامتی، ثانیه‌های زندگی، تحمل، لذت داشتن عزیزان، تنفس، شکرگزاری، سبک‌باری و زیست در حال را یادمان آورد؛ اما آن‌ها را از ما نگرفت بلکه جلوی چشمانمان قرار داد و استفاده‌اش را از ما گرفت تا بخش‌بندی امور را یادمان دهد، ما را حکیم کند تا در عین داشتن، بودن را فراموش نکنیم.

کرونا عبادت‌های عادت‌‌گونه را از ما گرفت . کرونا مساجد را نیز که پر از عبادت‌های عادتی شده بود از ما گرفت تا نیایش حقیقی در ظل بحران کرونا و اضطراب اگزیستانسیال را نشانمان دهد و نشان دهد که پیش‌نمازان همه‌جا هستند، هر جا عشق و سوز و خدمت هست و این بار دلمان را در نماز عشق، مقتدی به سفید جامگانی کرد که عمامه ندارند؛ اما امام هستند.

کرونا گویی ابو حامد محمد غزالی طوسی است که بعد از ۱۰ قرن سر از قبر برداشته تا از سر احیای علوم دینی، کیمیای سعادت را با مس وجود دستاوردهای تمدنی بشر ترکیب کند تا زر شود و گویی شمسی است تب‌ریز که مولانای وجود بشریت را که بال‌هایش با میخ‌های غفلت از سیمرغ وجودش به زمین تعلقات چسبیده پرواز دهد و بر او نهیب بزند که «دیوانه نه‌ای لایق این خانه نه‌ای؛ سرمست نه‌ای رو که از این دست نه‌ای، کشته نه‌ای در طرب آغشته نه‌ای، زیرککی مست خیالی و شکی، گول شدم هول شدم وز همه برکنده شدم، شمع شدی قبله این جمع شدی، جمع نیم شمع نیم دود پراکنده شدم، شیخی و سری پیش رو و راهبری، شیخ نیم پیش نیم امر تو را بنده شدم».

این ویروس کارش گرفتن موقتی همه داشتنی‌های مفتخر بشر است و غرور دانش بشری را با ویروسی از دانش از ذهن متوهم بشر خواهد گرفت تا در مقابل خداوند و عظمت هستی زانو بزند؛ چراکه اگرچه دانش عطیه‌ای الهی بوده اما مظهر اقتدار بشر است و هستی مظهر تجلی و عظمت خداوند تبارک‌ و تعالی است.

کرونا همچنین با شبهات کلان کلامی که مطرح خواهد کرد، دین را نیز به‌ظاهر از بشر خواهد گرفت اما ازآنجایی‌که کرونا کارش گرفتن، جهت پاک پس دادن است، تا اینجای مقالمان چیزی جز تعلیم دین عرفانی نبوده است. حکیم نظامی در پنج گنج خود گفته است:

چه خوش نازیست ناز خوبرویان / ز دیده رانده را در دیده جویان

به صد جان ارزد آن رغبت که جانان / نخواهم گوید و خواهد به صد جان

دین هرگز از قلب بشر دزدیدنی نیست، کافی است که با عاطفه‌ای پاک به تفسیر حوادث هرچند تلخ بپردازد تا تخم ایمان از نو رویش بگیرد و هیچ تلخی نیست که وجهی از شیرینی، پاکی و امید یعنی وجهی از خدا را در خود نداشته باشد. خداوند در آیه ۲۷ سوره الرحمن می‌فرماید: «وَيَبْقَىٰ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ؛ و زنده ابدی ذات خدای با جلال و عظمت توست» ازاین‌رو بی‌دینی و کفر نیافتن، وجه جمال و جلال، زیبایی و شکوهمندی خالق هستی است.

همچنین خداوند در آیه ۸۷ سوره یوسف می‌فرماید: «إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ و از رحمت خدا نومید مباشید که هرگز جز کافران هیچ‌کس از رحمت خدا نومید نیست». این جمله پیر کنعان یعقوب(ع)، پس از سال‌ها نیافتن یوسف و گم‌شدن دو فرزند دیگرش است.

ایمان، (مصدر باب افعال که نه در معنای متعدی بلکه در معنای اتصاف به ماده فعل بکار رفته است) چیزی جز حس، عاطفه، نور، نگاه و تفسیری در قلب و ذهن بشر نیست که یا هست و یا نیست و البته تا هنر و هنرمند زنده است، هست، طوفان کرونا کاری از پیش نمی‌برد. حضرت حافظ گفته است:

«در خرابات مغان نور خدا می‌بینم / این عجب بین که چه نوری ز کجا می‌بینم

جلوه بر من مفروش ای ملک‌الحاج که تو / خانه می‌بینی و من خانه خدا می‌بینم

هر دم از روی تو نقشی زندم راه خیال / با که گویم که در این پرده چه‌ها می‌بینم».

بشر عاطفه را یادش رفته بود، اینکه وقتی به فکر یکدیگر هستیم، پرتر، سیرتر و اشباع‌تریم و باید داشتنی‌ها را خرج یکدیگر بکنیم؛ چراکه همچون آب دریا سیراب‌کننده نیست، یادش رفته بود که یاد مرگ و اضطراب اگزیستانسیال عین وجود ماست که هیچ روانشناسی قادر به علاجش نیست، بلکه خود درمان است و نه درد.

ویروس کرونا آمد تا دریابیم ضعف بشر ذاتی است نه عارضی، که گام‌به‌گام با پیشرفت‌های تکنولوژی مرتفع شود. خداوند در آیه ۴ سوره بلد می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ؛ که ما انسان را به حقیقت در رنج و مشقّت آفریدیم (و به بلا و محنتش آزمودیم)».

هر عظمتی در بیرون، کوچکی ذاتی درونی بشر را به او متذکر می‌شود، این حس کوچکی مقهوریت و بندگی عین ذات بشر و عین خدا‌یابی فطری است؛ لذا علم تجربی چه‌بسا بر مذهب پیروز شود اما در مقابل طبیعت که عین تجلی خداست کوچک می‌شود و اگر مذهب از در بیرون رود اما خدا از دری دیگر وارد ذهن بشر می‌شود. دانش که برترین نعمت خداست، نمود میوه ممنوعه و انانیت شیطانی شده بود و کرونا آمد تا سنگ خودشناسی بر جام انانیت دانش بزند.

کرونا دو خدمت به دانش کرد، ابتدا ازآن‌جهت که سبب شد مرزهایش دیده شود و تخیل ما را از اوج نادیدنی و تصور خدایی متوقف کند، علاوه بر این خدمت سلبی، خدمت دوم و ایجابی به دانش این بود که آن را تنها به‌عنوان خادم بشر معرفی می‌کند که نشنیدن سخنش از هر منصب و ناحیه‌ای، مضرت و خسارت تلقی خواهد شد، چه تعطیلی جمعه و جماعات و چه ریاست وزارت بهداشت بر هیئت‌وزیران در این وضعیت باشد.
کرونا مفسر اخوت به‌ عنوان مبنایی‌ترین مقوله قرآن است

در مورد مذهب، کرونا نه‌تنها به چالش کشاننده پایه‌های دین نیست، بلکه معلم دین، اخوت و عشق ایمانی است و اخوت، مبنایی‌ترین مقوله کتاب مقدس قرآن است که باز کرونا منبه و مفسر آن است و گرد شبهه «شرور و نقش خدا در هستی» به دامن آن نمی‌نشیند.

تنوع در خلقت انسان‌ها، اقوام، شهرها و کشورها نه برای تفاخر، تحاسد، تباغض و تقابل بلکه برای آن است که تعارف مزیت‌های نسبی قبایل، تعاون، تبادل، تجارت، اخوت و صلح بین اقوام و ملل تبدیل به یک اضطرار حیاتی جهت رفع کمبودها و نیازها و تجلی استعدادها در رفع نیازهای دیگران بشود. خداوند در آیه ۱۳ سوره حجرات فرموده است: «وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ؛ شعبه‌های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و باافتخارترین شما نزد خدا باتقواترین شمایند».

به‌این‌ترتیب دین و اخوت ایمانی مکمل فلسفه خلقت است و در اخوت، عبودیت واقعی برای خدا تحقق پیدا می‌کند، یعنی رفتارهای سیاسانه اقتدارطلبانه فرو می‌خوابد و انسان‌ها همه‌ چیزشان را از خدای آسمان خواهند طلبید و خداوند روزی‌های زمین و آسمانش را نازل خواهد کرد؛ خداوند فرموده است تنها چیزی که مانع نزول رحمت من می‌شود، بغی و ستم شما به یکدیگر است.

لازم می‌بینم به مغالطه منطقی‌ای که دانسته یا نادانسته گاه از طرف دین‌داران و گاه از جانب عالمان علوم تجربی مطرح می‌شود پاسخ دهم و آن مسئله تناقض ظاهری ربط قضا و قدر الهی یا توحید افعالی خدا با اتخاذ راهکارهای علمی و اسباب است.

ماتریالیست‌ها از اصل بقای انرژی، مخلوق نبودن عالم را نتیجه می‌گرفتند درحالی‌که علم، فلسفه آفرینش نیست و فلسفه علمی که مارکسیست‌ها مدعی آن بودند، ترکیبی متناقض و کوششی عبث است. همچنین مختار بودن انسان قانونی متافیزیکی ـ فلسفی است که تناقضی با قوانین علمی و تجربی حاکم بر رفتار انسان و متجلی در علوم اجتماعی ندارد، ازاین‌رو این دو را متناقض دیدن مثل آن است که بخواهیم در برابر نفوذ رادیواکتیو پرده‌ای از هوا و در برابر نفوذ نور پرده‌ای از شیشه بکشیم.

فاعلیت خدا یا مختار بودن انسان تفسیری متافیزیکی از خدا و انسان است و هیچ تناقضی با تفاسیر علمی از طبیعت و انسان ندارد. جهان، فعل مختارانه خداوند و درعین‌حال قانونمند است. اعجاز انبیا قانونمندی عالم را نفی نمی‌کند و متافیزیک و علم دو نگاه هستند با دو روش به یک موضوع (هستی)، یعنی وحدت در موضوع و تنوع در روش دارند.

برابری بشر و کشورها بدون هیچ تمایزی حتی در ابتلا به کرونا، اعتباری و پوشالی بودن همه مرزها و تمایزها، اتصال، هم‌سرنوشتی و هم‌پیکری همه بشر به هم، لذت اشتراک ارواح ولو در یک درد و دغدغه مشترک، اهمیت خانواده و عزیزان‌، اهمیت سلامت، ضرورت دولت الکترونیک‌، آموزش مجازی بدون کتاب کاغذی، حفظ جنگل‌ها، آسمان آبی و کاهش شدید مصرف آلاینده‌ها از پیامدهای دیگر کروناست.
سکان‌داران فرهنگ کشور از بی‌دینی مردم نترسند

توصیه‌ام به سکان‌داران فرهنگ کشور این است که از بی‌دینی مردم نترسند، اگر دین در فطرت بشر نهادینه است اما با خون ملت ایران سرشته است. من تنها به آوردن یک گواه اکتفا می‌کنم و آن پرستاران و اطباء هستند. رسیدن به این درجه از مقبولیت نزد خدا نیاز به فضیلت ماقبل داشته و این درجه از عرفان و مجاهدت یک‌شبه نائل نمی‌شود. کرونا نگاه ما را به بیمارستان عوض کرد و امروز آنجا عبادتگاه و مدرسه عشق و عرفان است.

در حدیثی آمده است که کسی که صبح یا شامی به عیادت بیماری برود از صبح تا شام یا از شام تا صبح ۷۰ هزار ملائکه برای او استغفار می‌کنند. ازاین‌رو پرستار خوش‌اخلاقی که ساعت‌ها همچون مادر مراقب و مرهم زخم و درد بیماران باشد شرافت و منزلت بسیاری نزد ملائکه و خداوند دارد.

درس دیگر کرونا این بود که جزئیاتی از قبیل مقداری موی سر یا بی‌حجابی یا مقداری سهل‌انگاری در نمازها چقدر نزد خداوند مغفور بوده و شرافت خدمت به دردمندان ذوب‌کننده این گناهان جزئی است. چقدر اشتباه است حجاب اجباری، نماز اجباری، ظواهر اجباری، ما در کجا و در چه چیزهایی به دنبال دین میگشتیم و دین از کجا سرزده است.

......................................
شیخ محمد اسلامی (رحمه الله)