خليج هميشه فارس

خليج فارس با مساحت 225000 کيلومترمربع، عرض‌هاى متفاوت دارد. کمترين عرض آن 180 کيلومتر و بيشترين عرض آن 300 کيلومتر است.طول خليج فارس از دهانه اروندرود تا تنگه هرمز 900 کيلومتر است.عمق آب‌هاى خليج فارس به‌طور متوسط در شرق بين 50 تا 80 متر و در غرب حدود 10 تا 30 متر است. ژرف‌ترين نقطه خليج فارس گودالى است به عمق 93 متر که در 15 کيلومترى جنوب جزيره تنب بزرگ واقع شده است.تنگه هرمز يکى از مهم‌ترين راه‌هاى آبى جهان است. اين تنگه، ارتباط 900 کيلومتر راه آبى جنوب کشور را به آب‌هاى آزاد جهان‌ـ از طريق درياى عمان‌ـ ميسر مى‌سازد.تنگه هرمز نزديک به 55 کيلومتر عرض دارد و عميق‌ترين نقطه آن (در شمال جزيره مسندام) 182 متر است .



موقعيت جعرافيايي قشم

اين جزيره از شمال به شهر بندرعباس، مرکز بخش خمير و قسمتى از شهرستان بندر لنگه، از شمال‌شرقى به جزيره‌ى هرمز، از شرق به جزيره‌ى لارک، از جنوب به جزيره‌ى هنگام و از جنوب غربى به جزاير تنب بزرگ و کوچک و بوموسى محدود مى‌گردد. فاصله جزيره‌ى قشم (از بندر قشم) تا بندرعباس 8/10 مايل (20 کيلومتر)، تا بندر هرمز 72/9 مايل (18 کيلومتر)، جزيره لارک (تا مرکز دهستان لارک) 85/4 مايل (9 کيلومتر)، تا جزيره بوموسى 01/88 مايل (163 کيلومتر) و جزيره تنب بزرگ 55/61 مايل (114 کيلومتر) است.

نزديک‌ترين بندر در ساحل اصلى کشور به جزيره‌ى قشم، بندرعباس است که فاصله آن تا محل سربندر قشم 8/10 مايل دريايى (20 کيلومتر) است. نزديک‌ترين فاصله اين جزيره به ساحل اصلى کشور، در دماغه‌ى شمالى جزيره، در محل بندر لافت (در جزيره‌ى قشم) تا آبادى پل، مرکز دهستان خمير (در ساحل اصلى کشور) که فاصله آن در حدود يک مايل دريايى (1800 متر) بوده و در آينده محل احداث پل خليج فارس خواهد بود. جزيره‌ى قشم در شمال داراى دماغه‌هاى قشم، لافت و باسعيدو و در جنوب دماغه ديرستان است.



وجه تسميه قشم

قشم نام امروزى جزيره و نام شهر بندرى جزيره‌اى است در آب‌هاى خليج فارس. اين جزيره در منابع اسلامى، تا حدود سده دهم هجرى، به نام‌هاى ديگرى مانند کاوان يا بنى‌کاوان و لافت شهرت داشته است. مسعودى در مروج‌الذهب، (نوشته‌اى از اوايل سده‌ى چهارم هجرى)، در شرح جزاير خليج فارس مى‌نويسد: «از آن جمله جزيره لافت است که آن را جزيره بنى‌کاوان گويند».

مؤلف کتاب حدودالعام نيز از اين جزيره به نام «لافت» نام مى‌برد و مى‌نويسد: «اندرو شهرى خرم است مراو را لافت خوانند» و «اين جزيره برابر پارس است».

دمشقى در نخبه‌الدهر، (از سده هشتم هجرى)، اين جزيره را «لافت» و «بنى‌کاوان» مى‌خواند و آن را از جزاير آباد آن زمان دانسته است.

از دوره صفوى (907-1148 ه‍. ق) به اين سو، از اين جزيره با نام «قِشْم»، يا به گويش سواحل‌نشينان «کِشم»، در منابع جغرافيايى و تاريخى ياد کرده‌اند. در ميان عرب‌هاى منطقه، اين جزيره به نام «جزيره‌الطويله» و در ميان فارس‌ها به نام «جزيره‌ى دراز» معروف بوده است.

برخى کيش را که اکنون نام جزيره ديگرى در خليج فارس است و آن را قيس مى‌ناميدند، نام جزيره قشم دانسته‌اند و گفته‌اند چون شکل اين جزيره شبيه تَرْکَش (يا تيردان) است آن را کيش که به اين معناست، خوانده‌اند.

در برهان قاطع، کيش نام شهرى در جزيره‌اى مشهور به هرمز آمده و در وجه تسميه آن چنين نوشته شده است: «چون بر بلندى‌هاى اطراف هرموز برمى‌آيند مانند کيش که ترکش باشد به نظر مى‌آيد». مؤلف برهان قاطع، ظاهراً جريزه هرمز را با قشم يکى گرفته است.

مؤلف آنندراج نام اين جزيره را کيش و آن را همان جزيره‌ى دراز خوانده است و مى‌نويسد چون از دور به آن نظر کنند به ترکيب کيش ـ يعنى جاى تير ـ نمايد.

اعتمادالسلطنه نيز در مرآه‌البلدان مى‌نويسد: «جزيره‌ى قشم يا کيش که آن را باسعيدو (نام خور و بندرى در بن غربى جزيره) هم مى‌گويند. چون شبيه به ترکش، يعنى جعبه‌ى تير است. آن را به فارسى کيش گفته‌اند.»

قشم در لغت‌نامه دهخدا به معانى زير آمده است: «سرشت که مردم بر آن آفريده، طبيعت، آبراهه‌ى تنگ در رودبار يا در زمين يا آبراهه‌ى مطلق، تن و پيکر، جسم، گوشت پخته، سرخ‌شده، پيه، بن و نژاد، اصل، حال و هيأت.»

در ميان معانى فوق «طبيعت» به خاطر زيبايى‌هاى طبيعى، خدادادى و بهشت‌گونه جزيره قشم و نيز «آبراهه» به سبب وجود مسيل و آبراهه‌هاى بسيار که بر اثر ريزش باران‌هاى سيل‌آسا و کوتاه مدت و يا در نتيجه دخالت انسان‌ها در جزيره به وجود آمده است، بيشتر مناسب جزيره قشم امروزى است.



سواحل

جزيره قشم با وسعتى نزديک به 1500 کيلومترمربع، بيشترين سواحل و کرانه‌ها را در بين جزاير خليج فارس به خود اختصاص مى‌دهد. سواحل زيتون، سيمين، جزاير ناز، سوزا، مسن، شيب‌دراز، سلخ و دوستکو از ديدنى‌ترين سواحل جزيره قشم محسوب مى‌شوند.

از ويژگى‌هاى ساحل شناختى اين جزيره، تنوع سواحل صخره‌اى، ماسه‌اى و گلى آن است که چنين خصوصيتى به‌طور يک جا در کمتر جزيره‌اى يافت مى‌شود. سواحل شنى و ماسه‌اى نقره‌فام و سيمين براق نيز از ديگر انواع سواحل در جزيره قشم محسوب مى‌شوند. ساحل صخره‌اى زيتون، ساحل شنى سيمين و سواحل گلى لافت و جنگل‌هاى حرا تنوع سواحل قشم را نشان مى‌دهند. ساحل صخره‌اى ريگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نيز از ديگر سواحل زيباى جزيره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا براى نفس‌گيرى و تغذيه به روى آب مى‌آيند.

خليج فارس به دليل برخوردراى از آبسنگ‌هاى مرجانى که از سطح ساحل به درون دريا گسترش يافته‌اند، به درياى مرجان نيز شهرت دارد. در بخشى از سواحل جزيره قشم واقع در مقابل جزيره هنگام و همچنين در ساحل زيتون روبه‌روى جزيره لارک، سواحل به شکل صخره‌اى و مرجانى است. اين ويژگى به گردشگران و بهره‌وران کرانه‌ها امکان مى‌دهد که بتوانند تا عمق زياد از دريا پيشروى کنند و پهنه وسيع‌ترى از سواحل کم‌عمق را مشاهده نمايند. به‌طور معمول در چنين سواحلى برخورد امواج با صخره سنگ‌ها و جدال هميشگى موج و مرجان، يکى از جلوه‌هاى طبيعت زيبا و افسونگر درياى قشم را به تماشا مى‌گذارد.

سواحل شنى، با لايه‌هايى از شن، ماسه و گاه سطوح پوشيده از رمل، منظر ديگرى از طبيعت دريا به روى گردشگران باز مى‌گشايد. در چنين سواحلى، بهره‌گيرى از گرما و تابش خورشيد و استراحت بر روى شن‌هاى نرم ساحل خاطره‌اى فراموش نشدنى است.

امروزه برخى از زيباترين و مناسب‌ترين سواحل جزيره قشم، همچون سواحل زيتون و سيمين در کرانه‌هاى جنوبى جزيره، کاربرى‌هاى گردشگرى جديد يافته‌اند و از امکانات رفاهى و تفريحى ويژه‌اى برخوردار شده‌اند. ساحل زيتون در انتهاى جنوبى شهر قشم از جمله مکان‌هايى است که با طراحى خاص و استفاده مناسب از عناصر طراحى محيطى به مکانى زيبا براى بازديدکنندگان تبديل شده است. اين ساحل تماماً صخره‌اى و مرجانى است. ساحل سيمين ـ روبه‌‌روى غارهاى خربس و در مقابل زيارتگاه شاه شهيد ـ از جمله سواحل شنى جزيره قشم است که با وسعت زياد و برخوردارى از مجتمع اقامتى و تفريحى و پلاژشنا، در فصول مختلف سال پذيراى گردشگران و بازديدکنندگان جزيره قشم است. دسترسى آسان مسافران به سواحل و کرانه‌هاى جنوبى جزيره، و در کرانه‌هاى شمال وجود سواحل بکر و دست‌نخورده با چشم‌اندازهاى جذاب و ديدنى، جزيره قشم را به بهشت گردشگران و دوستداران ساحل و دريا تبديل کرده است.



آب و هوا

قشم در گروه سرزمين‌هاى گرم و خشک قرار مى‌گيرد و اين در حالى است که رطوبت نسبى هوا در قشم بالاست. فشار هوا در قشم بين 1015 تا 1018 ميلى‌بار جيوه است که در تابستان به دليل گرماى زياد، فشار هوا به کمتر از 1000 ميلى‌بار مى‌رسد.

دماى متوسط ساليانه جزيره قشم حدود 26 درجه سانتى‌گراد، با متوسط حداکثر و حداقل دماى روزانه به ترتيب 33 و 18 درجه سانتى‌گراد است. اختلاف درجه حرارت فصلى اين جزيره بسيار زياد است. گرم‌ترين زمان‌ها 10 تير تا 10 شهريور و سردترين ماه‌ها دى و بهمن است. در جزيره قشم حداکثر و حداقل دماى مطلق 46 و صفر درجه سانتى‌گراد به ثبت رسيده است.

درجه حرارت آب دريا در سطح، از حداقل 22 درجه سانتى‌گراد در زمستان تا حداکثر 32 درجه سانتى‌گراد در تابستان تغيير مى‌کند. درجه حرارت آب به ازاى هر پنج متر افزايش عمق، يک درجه سانتى‌گراد کاهش مى‌يابد.

دو جزر و دو مد در مدت شبانه‌روز در اطراف جزيره قشم رخ مى‌دهد که اختلاف ارتفاع متوسط آنها 2 تا 3 متر است. امواج دريا در اطراف قشم اغلب کمتر از يک متر ارتفاع دارند و از اين‌رو مى‌توان درياى اطراف قشم را يک درياى آرام خواند. اما در سواحل جنوبى و شرقى گاه امواج بلندتر از 3 متر نيز قابل مشاهده است.

جريان‌هاى دريايى اصلى اطراف جزيره حاصل جزر و مد بوده و سريع‌ترين آن در محدوده بين پل و لافت کهنه قابل مشاهده است و سرعت آن به 3 گره دريايى مى‌رسد. جهت جريان در هنگام مد به طرف غرب و در هنگام جزر به طرف شرق است.

ميزان شورى آب دريا در اطراف قشم 35 در هزار و رنگ آب دريا بيشتر سبز مغز پسته‌اى و در برخى موارد آبى رنگ است



بارندگى در قشم

در جزيره قشم تا اندازه‌اى تحت تأثير جريان‌هاى عمومى اتمسفر، و يا جريان‌هاى سيبرى، مديترانه، اتلانتيک و جريانات موسمى اقيانوس هند و بالاخره عربستان و صحرا قرار دارد. ضمناً با توجه به عرض جغرافيايى محدود و محاط شده در آب‌هاى گرم خليج فارس، اين جزيره به‌طور کلى آب و هواى مخصوص و يا تحت تأثير ميکروکليمايى ويژه خود را دارد. توده‌هاى هواى غالب نافذ در جزيره قشم تروپيکال بوده و طبيعتاً درجه حرارت هوا هميشه بالاى صفر درجه سانتى‌گراد است.

آب و هواى جزيره قشم با ويژگى مناطق گرم، با رطوبت هواى نسبتاً بالا (که شامل يک فصل طولانى گرم و مرطوب هوا يک فصل کوتاه معتدل است) خلاصه مى‌شود. متوسط بارندگى ساليانه حدود 155 ميلى‌متر با ميانگين حدود 13روز بارندگى در سال و به‌طور عمده در فاصله ماه‌هاى آبان تا فروردين، و همچنين تغييرات زياد بارندگى از سالى به سال ديگر (تا حدود بيست برابر ـ يا يک بيستم) و بالاخره وجود دوره‌هاى متناوب حدود 10 تا 11 ساله خشکسالى و مرطوب از مشخصات آب و هوايى منطقه قشم است

زمين‌شناسى جزيره قشم ـ و يا ليتولوژى رسوبات و ساختار آنها در اين منطقه ـ طبيعتاً تأثير زيادى در کيفيت و کميت ذخاير و منابع آب مربوط دارد. در جزيره قشم هيچ نوع درياچه طبيعى، مانداب و رودخانه دائمى وجود ندارد و آبراهه‌ها هم، که عمدتاً به‌طور نسبى کوتاه است، در زمان بارندگى است که سيلاب‌ها را از بستر خود عبور مى‌دهد. اندکى از اين آب‌هاى سطحى علاوه بر تبخير و در مواردى که زمين‌هاى قابل نفوذ در مسير باشد (مثل دشت توريان و يا ساير محدوده‌هاى داراى رسوبات ماسه‌اى و يا رسوبات مربوط به تراس‌هاى دريايى که تا اندازه‌اى قابل نفوذ هستند) جذب تغذيه‌ سفره‌هاى آب زيرزمينى مى‌شود و بقيه به دريا مى‌رسد. بخشى از اين سيلاب‌ها، با احداث سدها و بندهاى تاريخى، قديمى و جديد مهار مى‌شود و از ذخاير آب مربوطه که تا اندازه‌اى هم با توجه به رسوبات مخزون و حوضه آبريز آن مربوط لب شور است، استفاده مى‌شود.

در جزيره قشم علاوه بر کنترل استفاده از آب‌هاى سطحى به‌وسيله سدها و يا آب‌بندها ـ که بعضاً نيز قدمت تاريخى دارند ـ از سيلاب‌ها هم به روش سنتى با هدايت در برکه‌هاى سرپوشيده (آب‌انبارها) که آب باران را براى دوره‌هاى کوتاه‌مدت در خود نگهدارى مى‌کنند به‌طور گسترده استفاده مى‌شود و ضمناً در سال‌هاى اخير از آب دريا به‌وسيله آب شيرين‌کن‌ها استفاده به عمل مى‌آيد



بادهاى قشم

اطلاعات مربوط به باد در کرانه‌هاى جنوبى جزيره قشم نشان مى‌دهد که غلبه باد جنوب شرقى آشکار است. با وجود اين، مشاهدات و مطالعات مربوط به باد نشان مى‌دهد که به دليل شرايط توپوگرافى سرزمين اصلى و جزيره قشم، در منطقه شمال جزيره بادهاى از سمت شال شرقى با تواتر بيشترى وجود دارند. بادهاى جزيره قشم به‌طور معمول ملايم هستند.

بادهاى محلى و با اهميت جزيره عبارتند از:

ـ بادگاه: اين باد از جانب ستاره (گاه) در هنگام صبح مى‌وزد و گاهى پديدار شده و قدرت آن کم است.

ـ باد نشعى: از جهت شمال شرقى مى‌وزد و شدت آن نستباً زياد و براى لنج‌ها و مسافران دريا خطرناک است. استمرار وزش اين باد 1، 3، 7، 15 و به ندرت 21 روز پياپى است. اين باد خشک و سرد است.

ـ باد قوسى: باد قوسى از بادهاى قدرتمندى است که در زمستان و همراه با بارندگى و از جهت شمال شرقى (متمايل به شرق) مى‌وزد.

ـ باد عيوقى: باد عيوقى در فصل زمستان و از جهت شمال شرقى (متمايل به شرق) يعنى از طرف هرمز مى‌وزد.

ـ باد سهيلى: اين باد بيشتر از پاييز و از طرف سهيل مى‌وزد و از صبح تا ظهر مى‌دمد و خنک است.

ـ باد عقربى: اين باد منشاء اقيانوس هند دارد و رطوبت هوا را به شدت افزايش مى‌دهد. شدت اين باد نيز زياد است.

ـ باد شمال: اين باد دو نوع است يکى شمال تابستانى و ديگرى شمال زمستاني. اين باد، هم در زمستان و در تابستان مى‌وزد و تقريباً دائمى و از بادهاى مزاحم است. باد شمال زمستانى را شمال‌خورى نيز مى‌گويند زيرا که از جانب خورهاى لافت مى‌وزد. باد شمال‌خورى بارندگى همراه ندارد و ابرها را از بين مى‌برد. باد شمالى تابستانى اکثراً در بهار مى‌وزد.

ـ باد مطلعى: مطلع به معنى شرق و جهت وزش آن نيز از شرق به طرف غرب است. شدت اين باد نسبتاً زياد بوده و بعضاً بارندگى نيز به همراه دارد.

ـ باد ايرانى: اين باد در زمستان و به همراه بارندگى مى‌وزد. جهت وزش آن شمال شرقى است.

ـ باد بحرى: باد بحرى، نسيمى است که از جانب دريا و تدريجاً به باد شمال تبديل مى‌شود.



منبع: سایت شهرداری قشم