ویژگی های کلی دوره ابتدایی

این دوره که از حدود 7 تا 12 سالگی ادامه می‌یابد، شخصیت کودک سازمان یافته‌تر می‌شود و کودک به صورت فردی مستقل در می‌آید. تغییرات شگرف و رشد سریعی از نظر جسمانی، ذهنی و اجتماعی در او به وجود می‌آید. از مهم‌ترین تحولات زندگی او در این دوره، وسعت محیط اجتماعی اوست. ارتباط کودک با گروه همسالان و بزرگسالانی غیر از والدین و محیط دبستان به عنوان دومین نهاد مهم زندگی کودک پس از خانواده، در مجموع فرصت‌هایی مناسب برای رشد فردی و اجتماعی کودک در ابعاد مختلف فراهم می‌سازند.

بسیاری از روانشناسان سن 7- 12 را سن نهفتگی یا اختفاء جنسی معرفی کرده‌اند و برنامه تربیت جنسی هم باید با این نهفتگی هماهنگ باشد و نباید اطلاعات به گونه‌ای باشد که باعث بیداری زودرس جنسی گردد و باعث شعله‌ور شدن آتش زیر خاکستر شود. با این حال نباید این تصور ایجاد شود که کودکان قدرت فهم و درک مطالب جنسی را ندارند. کودک با توجه به ویژگی‌های عقلی و اینکه به سطح نسبتاً مطلوبی از ادراک و قدرت تمیز زشت و زیبا رسیده است، قدرت فهم اینکه چرا باید برای ورود به اتاق خصوصی والدین اجازه بگیرد و چرا باید بستر خواب او از دیگران جدا باشد، را درک می‌کند.
نقش والدین
با توجه به اینکه کنجکاوی کودک در این مرحله شدید و جهت دار است؛لذا مراقبت‌هایی که والدین در رابطه با خود و در رابطه با فرزندان دارند، همانند دوره پیش از دبستان باید با شدت بیشتری صوت گیرد؛ضمن این که میل شدید کودکان دبستانی به تقلید از بزرگترها باعث می‌شود که با سادگی مخصوص خودشان، رفتار آنها را قبول و کپی کنند، مثلاً، کودکان همراه با والدین‌شان ورزش میکنند، شطرنج بازی می‌کنند، کتاب می‌خوانند، نقاشی می‌کشند یا به موضوعات ادبی تمایل نشان می‌دهند و یا ناسزا یاد می‌گیرند.
بنابراین لازم است والدین برای رشد و سلامت روانی و جنسی کودک خود، مراقبت‌هایی در رفتار خود داشته باشند که مهم ترین آن ها بدین قرارند:

1- در آرایش

2- در پوشش

3- در خواب و استراحت

4- در میان دوستان

همچنین مراقبت هایی که والدین در ارتباط با فرزندان باید داشته باشند بدین شرح است:

1- مراقبت در پوشش

2- تفکیک بستر

3- در معاشرت‌ها(دختر و پسر، افراد بالغ با غیر بالغ)

4- ایجاد عادت‌های مناسب در خواب و استراحت، ورود به اطاق والدین، مشغول داری فکر و دست، نظافت خود و. . .

5- در بازی‌ها

6- در شنیدنی‌ها و دیدنی‌ها
از آنجا که موارد فوق الذکر در بخش پیشین مورد بررسی قرار گرفت، از تکرار آن خودداری می‌شود. والدین باید بدانند محیط زندگی کودک با محرک‌های فراوان و گوناگون می‌تواند رشد جنسی را تسریع کند یا بر عکس به تعویق اندازد. به همین دلیل لازم است والدین رفتار و کردار خود را در حضور کودکان دقیقاً کنترل کنند و به موقع آن‌ها را راهنمایی کنند.

نقش مدرسه

شکی نیست که مدرسه در رابطه با تربیت به ویژه تربیت جنسی نقش مکمل دارد. مسئولیت اصلی تربیت جنسی کودک و نوجوان به عهده پدر و مادر است. در صورت نبود مادر در محیط خانواده(به دلیل طلاق، مرگ و یا بیماری طولانی و بستری شدن در بیمارستان)لازم است آموزش مسائل مربوط به بلوغ دختران، توسط زنان دیگر خانواده نظیر، عمه، مادر بزرگ و خاله صورت گیرد و در صورت نبود پدر در محیط خانواده پدر بزرگ، عمو و دایی می‌توانند این مسئولیت را به عهده گیرند؛در غیر این صورت ترجیح دارد، این گونه مسائل به وسیله یکی از مربیان مدرسه به دانش آموزان آموزش داده شود.
نکته‌ای که معلمان و والدین باید در این سنین توجه داشته باشند این است که دختران از نظر جنسی نسبت به پسران آسیب پذ‌یرتر هستند. زیرا از لحاظ جسمی ‌از پسران ضعیف‌ترند و دیگر اینکه سن بلوغ در آن‌ها کمتر از سن بلوغ در پسران است. دختران معمولاً در سن بلوغ از آگاهی و تعلیمات جنسی لازم برخوردار نیستند، لذا به سهولت در دام انحراف جنسی می‌افتند. بنابراین ضروری است والدین و مربیان در این زمینه مراقبت‌های کافی داشته باشند و در زمینه آماده‌سازی دختران برای ورود به دوران بلوغ مؤثر باشند.



برخی اصول تربیت جنسی در دورۀ دبستان

1- اصل پرهیز از افراط و تفریط : برخی از افراد این توصیه را که (با فرزندان باید دوست شد)به درستی دریافت نکرده اند و دچار سوء تعبیر شده‌اند، آن‌ها فکر می‌کنند برای دوست‌شدن با نوجوان باید با او هم صدا و هم رنگ شد و هر چه او خواست، آن‌ها هم بخواهند، در حالی که این شیوۀ دوست‌شدن درست نیست؛ باید نوجوان را با اصول ارزش‌ها و هنجار‌ها آشنا کرد و از آنجا که این سنین مطابق با روایات سن تأدیب و آموزش است، لازم است کودک حرف شنوی از پدر و مادر داشته باشد.

2- اصل آماده‌سازی کودک برای زندگی در دنیای واقعی: کودک باید در این سن صبر کردن را بیاموزد، موانع را بشناسد و در یک محیط طبیعی پرورش یابد، نه در یک محیط محصور، قرنطینه و غیر واقعی. زمانی که فرزندان ما در یک محیط گلخانه‌ای تربیت شوند میزان آسیب‌پذیری آن‌ها بالا می‌رود. گل‌هایی که در گل‌خانه پرورش می‌یابند زودتر پرپر می‌شوند.

3-اصل برقراری ارتباط کلامی‌و عاطفی: در هر فرصتی که پیش می‌آید با فرزندمان در یک فضای محبت‌آمیز، محرمانه و صمیمانه صحبت کنیم. کودک ونوجوان نیاز دارد که دریچۀ قلبش را به روی کسی بگشاید، راز‌های دل خود را مطرح نماید چه کسی بهتر از پدر و مادر. اگر پدر و مادر این نیاز کودک و نوجوان را ارضا نکنند، دوستان جایگزین آن‌ها خواهند شد.

مناسب است که قبل از خواب اگر ممکن است در کنار بستر او دقایقی بنشینیم و در خلوت، آرام آرام، با او درباره مدرسه، درس، دوستان، نگرانی‌ها و خواسته‌های او صحبت کنیم، در طول روز هم با توجه به فرصت‌های پیش‌آمده، مثلاً؛ قدم زدن در پارک، دیدن فیلم سینمایی، خرید، ورزش با فرزندمان درد دل کنیم و با او به طور مستقیم و غیر مستقیم دربارۀ مسائل جنسی هم‌دلانه صحبت کنیم.

4- اصل عزت نفس کودک ونوجوان:عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. کرامت یا عزت نفس، خود پنداره مثبت است که شخص شناخت و احساسات مثبت نسبت به خود و اجزای شخصیت خویشتن دارد. عزت نفس را نباید باخود بزرگ بینی یکی دانست، کسی که دچار خود بزرگ بینی است، خوشتن را بیش‌تر از آنچه هست ارزیابی میکند، در حالی که کرامت و عزت نفس، ارزیابی واقع بینانه از خود است، فرد در مورد خود غلو نمی‌کند، از داشته و نداشته‌های خود تصویری واقع‌بینانه ارائه می‌کند.

آن ها که عزّت نفس بیش‌تر دارند، بهتر می‌توانند با دیگران رابطه برقرار کنند. والدینی که به فرزند خود روحیه و امید می‌دهند، توانایی‌های او را تحسین و تمجید می‌کنند و این نیاز را به خوبی ارضاء می‌کنند.

5- اصل کنترل و مراقبت در معاشرت‌ها و دوستی‌ها: پدر و مادر باید با همه وجود تلاش کنندتا معاشران خوبی برای فرزندان خود انتخاب کنند، با انجام این کار دو فایدۀ عمده نصیب آنان خواهد شد: در درجه اول، فرزندانشان ناخودآگاه کمالات معاشر خود را اقتباس کرده، به نیکی گرایش پیدا خواهند‌کرد؛ دوم اینکه از معاشرت با افراد فاسد و آلوده برکنار مانده، از آفت‌های زشت آنان مصون خواهند ماند.

در سنین دبستانی و نوجوانی احتیاج به داشتن دوست و رفیق شدید و فوق العاده است، زیرا آن‌ها هم محرم رازند و هم امنیت خاطر ایجاد میکنند؛ نوجوان نیاز دارد که دریچۀ قلبش را به روی کسی بگشاید، یکی از مسائلی که بین دوستان بحث می‌شود، مسأله جنسی است، که گاه اطلاعات بی‌حد و حصری و بی‌موقع که دوستان در اختیار هم قرار می‌دهند، می‌تواند زمینه انحراف جنسی را فراهم آورد.

6-اصل الگو پذیری: میل شدید کودکان دبستانی به تقلید از بزرگترها باعث می‌شود که با سادگی مخصوص به خودشان رفتار آن‌ها را قبول کرده و تقلید کنند، مثلاً، کودکان همراه با والدینشان ورزش می‌کنند، شطرنج بازی می‌کنند، کتاب می‌خوانند، نقاشی می‌کند و شیوۀ رفتار آن‌ها را در زندگی عملی، الگو و سرمشق قرارمیدهند، لذا رفتارهای خوب یا بد والدین و اعتنا وبی‌اعتنایی به موازین اخلاقی، خیلی زود در سیمای روحی کودک ظاهرمی‌شود، بنابراین اگر بزرگ‌ترها شاهد تصاویر غیراخلاقی باشند، جای تعجب نخواهد بود پس والدین باید در قدم اول، خود الگوهای شایسته‌ای برای فرزندان باشند و در قدم دوم سعی کنند فرزند خود را با الگوهای شایسته دیگر مانند معلمان موفق، نویسندگان، دانشمندان و هنرمندان آشنا کنند و درباره زندگی و خصلت‌های مردان و زنان بزرگ با آن‌ها صحبت کنند.

7- اصل ایجاد روابط صحیح میان دختران و پسران: ایجاد روابط صحیح میان دختران و پسران و نیز آموزش احساس دوستی، شرافتمندی و صمیمیت در این محدوده سنی باید مورد توجه قرار گیرد. تعلیم و رفتارخوب وشایسته بین دو جنس دختر و پسر و همچنین احساس نجیبانه آن‌ها مسأله اساسی تربیت جنسی دانش آموزان را تشکیل می‌دهد.
(کوچتکوف) در این زمینه می‌گوید:(پدران ومادران باید توجه خاصی به روابط پسران و دختران دوره دبستانی داشته باشند. دختران از لحاظ جسمانی سریع‌تر ازپسران رشد می‌کنند و قبل از پسرها میل به آمیزش دوستانه از خود نشان می‌دهند و علاقه به بازی‌های مشترک و میل به شیک‌پوشی و آراسته بودن پیدا می‌کنند و . . . در این میان آموختن نزاکت در روابط پسران ودختران چیزی لازم و ضروری است) والدین و مربیان موظف هستند هم در پسرها و هم در دخترها پاکی اخلاق و عفت و لیاقت وشایستگی را پرورش دهند و از آن‌ها مراقبت به عمل آورند تا برای زندگی شرافتمندانۀ آینده آماده شوند.

8- اصل توجه به نوسانات خلقی: از میان تغییرات دوران ده ـ دوازده سالگی کودکان، نوسانات خلقی بیش‌ترین ناراحتی را برای والدین ایجاد می‌کند. آن‌ها گاهی یک لحظه غرولند می‌کنند و غمگین هستند و لحظه بعد نسبتاً منطقی و سرحال و رابطه بین والدین و فرزندان که قبلاً نزدیک و عاشقانه بود، گاهی به رابطۀ متشنج و دوری تبدیل می‌شود. بچه‌ها در این مرحله از رشد، اغلب با والدین خود اصطکاک پیدا می‌کنند. پسرها یکی دو سال بعد از دختر ها بالغ می‌شوند و در ده - دوازده سالگی نوسانات خلقی شدید ندارند و در نوجوانی دچار این حالت‌های انفجاری می‌شوند. برخی علّت این نوسانات خلقی را تغییرات هورمونی در بدن نوجوان می‌دانند، امّا آنچه مهمّ است این است بدانیم که این حالات در نوجوانان ده - دوازده سالگی طبیعی است.
وقتی فرزندتان دچار نوسانات خلقی است، هرگز کنایه‌ها، حالت‌ها و نیش‌خند‌های او را به خود نگیرید. والدین نیز در این دوران دچار سردرگمی‌می‌شوند و می‌گویند:"برای بچۀ ما که تا دیروز با محبت و نازنین و شاد بود، چه اتفاقی افتاده است؟ این بچه مثل ابر بهار شده است، یک لحظه اخمو و بد اخلاق است و لحظه بعد شاد. من نمی‌دانم با او چه کنم؟
وقتی با نوسانات خلقی کودکان ده - دوازده ساله روبرو هستید نکات زیر را به خاطر داشته باشید:

* نوسانات خلقی آن ها را به خود نگیرید.

* ابتدا صبر کنید تا آرامش بر قرار شود. سپس وقی احساس کردید که فرزندتان آمادگی دارد، سعی کنید دوباره با او ارتباط بر قرار کنید. شاید بهتر باشد که سر صحبت را با موضوعی خنثی باز کنید و سپس به تدریج به مسائل مربوط به ناراحتی اخیر او بپردازید.

* برای کودکان ده - دوازده ساله سردرگم، هیچ چیزی ارزشمندتر از پذیرش بی قید و شرط والدین که هنوز مهم‌ترین افراد زندگی آن ها هستند، نیست.

* به فرزندان ده - دوازده ساله خود اطمینان بدهید که حالت خلقی‌اش با گذر زمان بر طرف خواهد شد. نوسانات خلقی با گذر زمان کاهش می‌یابد و بچه‌ها می‌تواند روش‌های بهتری برای رویارویی با آن‌ها بیابند. از جمله می‌توانند به رژیم غذایی خود توجه کنند، ورزش کنند، نفس عمیق بکشند یا با روش‌های دیگر خود را آرام کنند.

..............................................
منبع: انسان و سلامت جنسی _ تربیت جنسی نوشته دکتر محسن فرمهینی فراهانی
نقل از سایت سیمرغ