قرآن کلام بدون ریب پروردگار حکیم است که حسن ختام تمام نسخه های شفابخش آسمانی بوده و بر خاتم رسل محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم نازل گشته است و با نزول آن ارتباط آسمان و زمین از طریق وحی به اتمام رسیده و خاتمیت دین رقم خورده است. این هدیه ی بزرگ آسمانی یادگار وحی و کلام معجز و حبل المتین خداوندگارِ هستی را ارج می نهیم و گرامی می داریم.خداوند تبارک و تعالی در شبی مبارک، در شب قدر و منزلت، در شب اندازه گیریِ باورها و رفتارها، فرضیه ها و فریضه ها، هست و نیستها و باید و نبایدها قران را در طی تشریفاتی خاص بر پیامبر اسلام نازل فرمود. در دهه ی اخیر ماه رمضانی که بهار عمر محمد بن عبدالله به سن کمال یعنی چهل سالگی وارد شده بود؛ در شبی که به میمنت کلام منزّل در آن ارزش بیش از هزاران ماه پیدا کرده بود و در صحنه ای که گویا شاهد آن هستیم و می بینیم توسط جمعی از ملائک به رهبری امین وحی (جبرئیل) صدر سوره ی علق در خلوتگاه حرا در اختیار نبیّ امّی قرار گرفت و بدینوسیله وحی آغازیدن گرفت و محمد رسول خدا گشت. از آنجایی که این پیام برای سالم گردانیدن انسانها از آفات شرک و جهل نازل شده بود، سراسر آن شب "سلام" معرفی گردید و از آنجایی که این پیام آخرین عامل حیات معنوی انسانهاست حامل این پیام (جبرئیل) "روح" نامیده شد.
براستی اگر امرو نهی خداوندی نازل نمی گشت و انسانها در مسیر "شدن" دستگیری نمی شدند، اگر حدودها تعیین نمی گشت و مزربندیهای لازم صورت نمی گرفت، سرنوشت این موجود به کجا می انجامید؟
انسان همچون گیاهی بی ریشه و بی ثبات در مسیر تندبادها به این سو و آن سو پرتاب گشته و آواره می شد. قوه ی بصیرتش کور، قوه ی فهم و ادراکش به زنگار معصیت تاریک و قوه ی سمع او کر و سنگین می گشت. در جهان بینی و تصورات سردرگم و حیران می ماند و در سلوک و رفتار به بیراهه کشانیده می شد.
خداوند حکیم که به کمّ و کیف این مخلوق جدید ـ که او را شرف مقام جانشینی بخشیده بود ـ آگاهی دقیق و ظریفانه داشت (الا یعلم من خلق و هو اللطیف و الخبیر) و از ازل می دانست که انسان خود به تنهائی توانایی دستیابی به هدایت را ندارد خود عهده دار هدایت او گشت و فرمود: (ان علینا للهدی).
از همان شروع خلقت پیامبران را با توجه به نیازها و امکانات فرستاد تا در هر مرحله قسمتهایی از هدایت را که مورد نیاز بشریت آن روز بود در اختیار آنها قرار دهند. هرگاه نیازمندیهای جدید رخ می نمود و انسان در امکانات به توسعه می رسید، خداوند پیامبری جدید را با دستوراتی جدید به سوی آنها گسیل می داشت تا اینکه بشریت استعداد کامل دریافت و حفظ آخرین کتاب آسمانی را دریافت. در چنین شرایطی قرآن بعنوان آخرین دستورالعمل زندگی انسانها فرو فرستاده شد.
در این مختصر مناسب است به سه خصوصیت این کتاب اشاره کنیم.
• اول اینکه قرآن کلام خداست و همه ی صفات خداوندگاری در آن است. به همان نسبت که سخن بشری همیشه ناقص و محدود می باشد کلام خداوند کامل و شامل است. همیشه سخن، صفات سخنگو را دارد. کلام بیانگر دنیای متکلم است و حال و هوای او را دارد و رنگ و بوی اورا. پس به همین دلیل آنکه اهل قرآن می گردد، آنرا تلاوت می کند، فهم می کند و به آن عمل می کند از جامعیت و شمولیت برخوردار می شود. و بارزترین و زیباترین مصداق این سخن آن بهترین جماعت زمینیان، نسل تربیت یافته ی قرآن "اصحاب رضی الله عنهم اجمعین" می باشند.
از شگفتیهای تاریخ یکی این است که چگونه امتی ناخوانده و ساده توانستند از لابلای نصوص یک کتاب خارج شوند و مردم را از ظلمات به نور، از جهالت به علم و از بیراهه های گمراهی به صراط مستقیم هدایت کنند.
• دوم اینکه این کلام (تبیاناً لکل شئ) آمده است. بیانگر و روشنگر هر چیزی. این کلامِ آخرین حتماً می بایست بگونه ای باشد که بتواند بین ابدیّت دین و تغییرات و تحولاتِ مستمر سازگاری و توفیق ایجاد کند. از این رو حکم آنچه در گیرودار زمان و مکان تغییر نمی کند، تبیین آن به صورت نص واضح که دلالت قطعی بر حکم دارند نازل گشت و آنچه متأثر به زمان و مکان است حکم آن منصوص نگشت بلکه ضوابط و قواعد کلی بیان گشت تا اهل تخصص بتوانند حکم آن را مناسب با شرایط زمان و مکان بیابند. بشرط اینکه آن حکم با مقاصد کلی شرع در تعارض نیفتد. این حکیمانه ترین کاری بود که می بایست صورت می گرفت، زیرا تعیین احکامی ثابت برای همه ی زمانها و مکانها دین را در حوزه ی جمود وارد می کرد و دین را از همگامی با تغییرات باز می داشت.
• سوم اینکه این کتاب، کتاب هدایت است و انتظار ما نیز از این کتاب باید همین باشد. (هدی للمتقین) است. برای کسیکه اهلیّت و شایستگی داشته باشد این کتاب دستگیر و راهنماست. این کتاب به تصحیح تصورات انسان پرداخته است. بهترین جهان بینی را ارائه می دهد و آنچه را انسان در مسیر هدایت و رسیدن به کمال نسبی بدان محتاج است برایش روشن می گرداند. فهم این موضوع در مقوله ی انتظار ما از دین بسیار جدی است. موضوع اصلی و محوری قرآن هدایت و ارشاد، دستگیری و راهنمائی است و اگر به مسائلی جز این در قرآن اشارتی رفته است فقط تا آنجاست که در خدمت هدف اصلی باشد.
نسل بی همتا و تربیت یافته ی قرآن (جیل قرآنی فرید به تعبیر سید قطب رحمه الله) در تعامل با قرآن درون را تسلیم امر خداوند نموده، قلمرو وجود خود را فرمانبر حاکمیت خداوند قرار داده بودند. أهواء و شهوات را بر اقلیم دلهایشان تسلطی نبود و راه را بر شیاطین انس و جن ـ که در مسیر ابتلاء و آزمایش به کمین نشسته اند ـ مسدود نموده بودند. براین باور بودند که قرآن کلام خداست و سعادت و خوشبختی هر دو سرا در عمل به آن نهفته است. قرآن را به قصد عمل کردن گوش می دادند و آنرا می فهمیدند و در تأسی به استاد بزرگ خویش که ستوده ی پروردگار بود و به مقام (إنک لعلی خلق عظیم)نایل شده بود همچون استاد خود که اخلاقش قرآن بود (وکان خلقه القرآن) اهل قرآن گشتند و بهترین امتی شدند که برای مردم ظهور و تجلی یافتند. (کنتم خیر امة أخرجت للناس)
سیدقطب رحمه الله در این زمینه می فرماید: "آنان ـ گروه نخست ـ از زمره ی کسانی نبودند که قرآن را تنها به قصد فراگیری و بالا بردن سطح آگاهی مطالعه نمایند، بلکه برای چشیدن و لمس کردن و دریافت راهی برای زندگی آنرا تلاوت می کردند در میان آنان حتی یک تن را نیز نمی توان یافت که قرآن را به قصد توسعه ی فرهنگ و اطلاعات عمومی جامعه تبلیغ کنند و تنها بدین منظور قرآن را بخوانند و بیاموزند، و یا برای میهمانی و گردهم آمدن جهت مناقشه ی قضایای علمی و فقهی که بدان انبان خویش را پر کنند.... بلکه تلقی آنان از قرآن تلقی دریافت فرمان خدا در جای ویژه ی خود بود، برای توسعه ی موقعیت زندگی خود و نیز توسعه ی روحی و معنوی جمعی که با آن زندگی می کردند موقعیتی که او و جماعتش را زنده نگهدارد. برای آنان فرمانی بدون چون و چرا بود که به محض شنیدن می بایستی بدان عمل کنند همچنان که سربازی فرمان را در میدان نبرد دریافت می کند و بدان عمل می نماید؛ و به محض دریافت فرمان به فعالیت می پردازد. و از دیگر سو در میان ایشان حتی یک تن نیز یافت نمی شد که فرمانی صادر شود و اطاعت نکند، زیرا هر مسلمانی وقتی فرمان خدا را می شنید با تمام وجود حس می کرد که از واجبات و تکالیفی است که بر گردن اوست و باید بدان عمل کند. پس حتی اگر ده آیه را هم می شنید برخود لازم می دانست که همه را به خاطر بسپارد و بدان عمل کند. همانطور که از حدیث ابن مسعود رضی الله عنه بر می آید.
ابن مسعود رضی الله عنه فرمود:
اینک وظیفه ی ما چیست؟ آیا ما می توانیم به صفای درون و مقام رفیع و جایگاه برتر اصحاب برسیم؟ جواب در یک نگاه مثبت و در نگاهی دیگر منفی می باشد. جواب مثبت است چون ما نیز مخاطب این برنامه ی هدایت هستیم و اسباب مهتدی شدن در اختیار ما نیز قرار گرفته است. در نگاهی دیگر جواب منفی است چون عناصر تربیت سه چیز است: مربی، منهج و متربی. مربی خیر القرون رسول خدا محمد بن عبدالله صلی الله علیه و سلم بود و متربی اصحاب. امروز آن مربی بزرگ در میان ما نیست ولی سنت و روش او موجود است. در مقام مقایسه ما نیز همچون اصحاب نیستیم . اما منهج ثابت و لا یتغیر است و در اختیار ماست. منهج اعظم در پهنه ی گیتی کتاب خداست. بنابراین با وجود یکی بودن منهج وظیفه ما این است که ما خود را هر چه بیشتر در تربیت فردی به رسول خدا و در تربیت جمعی به آن بهترین جمع زمینیان نزدیک گردانیم.
قرآن کلام معجزِ خداست و وظیفه ی ما در قبال آن این است که با آن مأنوس گردیم و آن را مهجور قرار ندهیم. تلاوت آن را با تجوید و به صورت صحیح یادبگیریم، معنی و تفسیر آن را بفهیم و آن را برنامه ی زندگی خود قرار دهیم و خدمتگزار و منت پذیر قرآن باشیم.
خدمت به قرآن مقام و مرتبه ای است که نصیب اولیای واقعی و مومنان صادق می گردد. حاملان قرآن بر سایرین مقدم داشته می شوند و عاملین به آن به (حیاة طیبة) می رسند.
آنکه قلبش به قرآن آباد می گردد در میدان دل او (جآء الحق و زهق الباطل) رخ می نماید و زندگی او تصحیح گشته، آمادگی امتثال و فرمانبرداری لحظه به لحظه در او ایجاد می گردد.
بشریت گرفتار امروز برای برون رفت از وضعیت موجود راهی جز بازگشت به قرآن ندارد و ما نیز برای حل مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی خود راهی جز این نداریم.
نگارنده، هرچند از مکدر ساختن احوال خوانندگان این مقاله به شدت بیزار است اما معتقد است معالجه ی امراض روحی، روانی و اخلاقی فراوانی که ما به آن مبتلا هستیم نیاز به صراحت در پرداختن به آن جسارت در تشخیص دقیق بیماری و جرأت در از بین بردن آن دارد. پس جا دارد این سوالات را از همدیگر بپرسیم که:
آیا ما آنچنان که شایسته ی جاه ومنزلت و عظمت قرآن است آن را ارج نهاده ایم؟
آیا قرآن در برنامه های روزمره ی زندگی ما وارد شده است و قرآن بر برنامه و رسوم ما حاکم است؟
آیا امکانات لازم و ضروروی را در ترویج فرهنگ قرآنی بسیج نموده ایم؟
آیا به قرآن به عنوان اولین مصدر قانون گذاری و تعیین کننده ی رفتار و سلوک خویش نگاه کرده ایم؟
آیا تلاش کرده ایم قرآن را از عزلت و طاقچه نشینی و تلاوت آن در مراسم عزاداری به میدان زندگی بکشانیم؟
حقیقت تلخ این است که قرآن در میان ما جایگاه عالی خود را پیدا نکرده است.
بیائید بر اساس وظیفه ی دینی خود تلاشی مضاعف به خرج دهیم. هزینه ها و سرمایه ها را در راستای فرهنگ قرآنی جهت دهیم. در این مجال سخنی قابل تأمل است و آن اینکه مسئولیت کسانیکه از دولت قرآن به جائی رسیده اند و بوسیله آن اعتباری و هویتی کسب نموده اند صد چندان است. وظیفة ما در قبال قرآن، فرهنگ سازی برای ایجاد بستر مناسبِ فرهنگ قرآنی، خدمتگزاری به قرآن، منت پذیری دستوراتش و هزینه نمودن وقت، سرمایه، روح و روان می باشد.
خداوند به همگی ما توفیق خدمتگزاری به قرآن عنایت فرماید.

..................
نویسنده: شیخ سعد الدین صدیقی
منبع: سایت اصلاح