بسم الله و الحمد لله والصلاة و السلام علی رسول الله و علی آله و أصحابه و من والاه.
یکی از مبانی اعتقادی اهل سنت و جماعت مسأله ی لزوم احترام به صحابه و شناخت فضایل و جایگاه آنان در شریعت و اثبات عدالت آنها است.
اساسا در هر دین و آئینی بعد از پیشوا و صاحب رسالت ، بزرگترین مسوولیت تبلیغ و ترویج آن آئین برعهده ی یاران و پیروان او است.
اگر به ادیان مختلف نظری بیافکنیم به اهمیت مسوولیت انتقال شریعت و قانون خدا توسط یاران و پیروان آن دین پی می بریم که آیا در انجام وظیفه خود موفق بوده اند یا با افراط و تفریط دچار انحراف و گمراهی از طریق مستقیم گردیده اند؟
یاران و پیروان حضرت موسی علیه السلام و همه ی پیامبرانی که در میان بنی اسرائیل مبعوث شدند در ادای مسوولیت خود دچار تفریط و کوتاهی شدند آنها نه تنها احکام خدا را بصورت کامل به نسل های بعد منتقل نکردند بلکه با منتسب کردن احکامی که بافته ی هوا و هوس آنها بود به خداوند ومعرفی آن در قالب شریعت، خود را در سمت شارع قرار داده موجبات خشم و غضب پروردگار را فراهم نمودند.
یاران و پیروان حضرت عیسی نیز در ادای مسوولیت خود راه افراط و غلو را در پیش گرفتند آنها آنچنان در مورد حضرت عیسی علیه السلام غلو و مبالغه کردند که به او سمت خدایی دادند و از جمله ی گمراهان گردیدند.
اما یاران و پیروان حضرت رسول صلی الله علیه و سلم را نگاه بکنیم آنان با میانه روی و اعتدال توانستند به نحو احسن و آنچنانکه خواسته ی پروردگار متعال بود انتقال دهنده دین و شریعت خداوند به نسل های بعدی باشند و مسوولیت خود را در قبال شریعت بدرستی انجام دهند تا جایی که در عهد رسالت رسول ،خداوند متعال در آیات متعدد آنها را مورد مدح و ستایش خود قرار داد و رضایت خود را از آنها اعلام نمود.
در روایت آمده در روز قیامت وقتی که به امت های قبل گفته می شود هل جاءکم نذیر؟ آیا بیم دهنده ای نزد شما آمد تا شما را از جهنم و عذاب خدا بترساند؟ آنها در پاسخ می گویند: ماجاءنا نذیر هیچ انذار دهنده ای نزد ما نیامد . به موسی و عیسی و ابراهیم و نوح و همه ی پیامبران گفته می شود شاهد و گواه شما کیست؟ می گویند : محمد و امتش.
«وکذلک جعلناکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا» بله این امت و در رأس آنها اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم گواهان و شهادت دهندگان بر امت های قبل خواهند بود. همان امت میانه و معتدلی که راه وسط را در پیش گرفته و در مسیر ادای مسوولیت خویش دچار افراط و تفریط نشده است. و شخص رسول خود گواه بر این مسأله خواهد بود.
اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم آنچنان ایمان و یقینشان صادقانه بود که حاضر بودند در هر لحظه ای جان و مال و تمام وجودشان را در راه خدا و رسول فدا نمایند.
اصحاب و یاران پیامبران پیش اصلا با یاران و اصحاب حضرت رسول قابل مقایسه نیستند چرا که پرورش دهنده و تربیت کننده ی آنها گرامی ترین و برترین و شریف ترین مخلوقات، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم بود .
اصحاب موسی را نگاه بکنیم وقتی که موسی علیه السلام از آنها می خواهد در رکاب او در راه خدا بجنگند می گویند: «اذهب انت و ربک فقاتلا انا ههنا قاعدون» تو و پروردگارت بروید و بجنگید ما همین جا منتظر می مانیم .
اصحاب عیسی را نگاه بکنیم چقدر ایمان و یقین آنها به عیسی علیه السلام و رسالت او سست و ضعیف است آنها به کرات از آن حضرت طلب معجزه می کردند تا جایی که گفتند: «هل یستطیع ربک أن ینزل علینا مائدة من السماء» آیا پروردگار تو این توانایی را دارد که سفره ای از آسمان برای ما نازل کند. آنها حتی رب را به خود نسبت نمی دهند .
اما اوج صداقت در ایمان و یقین را در اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم می توانیم مشاهده کنیم در جنگ بدر آنها ثابت کردند که لیاقت همراهی با اشرف مخلوقات را دارند . وقتی که مسلمانان برای تصرف قافله ی قریش که در حقیقت بیشتر آن اموال غصبی مهاجرین بود خارج شدند و هرگز آمادگی برای جهاد و جنگ وجود نداشت در نظر تک تک آنها تصرف یک کاروان تجاری که فقط چند نگاهبان دارد با 313 نفر کار بسیار آسانی به نظر می رسید اما ناگهان صحنه عوض می شود کاروان با ترفند ابوسفیان راه ساحلی را در پیش می گیرد و از جهت مکه لشکر سه برابری به پیشواز مسلمانان می رود صحنه عوض شده یک کار بسیار آسان به کاری بسیار سخت و دشوار مبدل گردیده رسول الله با یارانش مشورت می کند که چه کنیم و می فرماید: (اشیروا علی أیها الناس) به من مشورت دهید. ابوبکر می گوید می جنگیم عمر می گوید می جنگیم مقداد می گوید می جنگیم اما باز رسول خدا می فرماید: (اشیروا علی ایها الناس) سعد بن معاذ از انصار بلند می شود و می گوید آیا منظور شما ما هستیم لو خضت هذا البحر لخضناه معک یعنی ما آنچنان به دعوت و رسالت تو یقین داریم که اگر وارد دریای سرخ شوی ما همراه تو وارد آن دریا خواهیم شد.
قبل از اینکه به بیان فضایل صحابه در کتاب و سنت بپردازیم اول باید بدانیم صحابی کیست و از منظر اهل سنت و جماعت صحابی به چه کسی گفته می شود:
حافظ ابن حجر در کتاب الإصابه فی تمییز الصحابه که از کتابهای مشهور در علم رجال است می گوید: (أصح ما وقفت عليه من ذلك أن الصحابي هو كل من لقي النبي صلى الله عليه وسلم مؤمنًا به ومات على الإسلام، فيدخل فيمن لقيه؛ من طالت مجالسته له أو قصرت، ومن روى عنه أو لم يرو ومن غزا معه أو لم يغز، ومن رآه رؤية ولم يجالسه، ومن لم يره لعارض كالعمى. )

صحیح ترین آنچه که در تعریف صحابی یافته ام این است که صحابی به هر کسی که رسول الله صلی الله علیه وسلم را در حالت ایمان ملاقات کرده و بر اسلام از دنیا رفته اطلاق می شود پس در این تعریف هر شخصی که پیامبر را ملاقات کرده چه همنشینی اش با پیامبر طولانی و چه کوتاه باشد ، چه از پیامبر روایت کرده وچه روایت نکرده ، وچه کسی که پیامبر را بخاطر عارضی چون کوری ندیده وارد می شود.

ابن حجر در ادامه می گوید: (وهذا التعريف مبني على الأصح المختار عند المحققين، كالبخاري وشيخه أحمد بن حنبل وغيرهما).

این تعریف مبنی بر صحیحترین و برگزیده ترین تعریف نزد محققینی چون بخاری و شیخش احمد بن حنبل است.
شرف صحبت و همراهی با رسول الله صلی الله علیه و سلم توفیق می خواهد و شامل حال هر کسی نمی شود فضیلت ملاقات و دیدار با رسول الله صلی الله علیه و سلم آنقدر زیاد است که سیدنا عمر رضی الله عنه اعرابی را فقط به خاطر اینکه با پیامبر ملاقات داشته مواخذه نمی کند. حافظ ابن حجر از ابی سعید خدری رضی الله عنه نقل می کند که گفت: یک اعرابی که رسول الله صلی الله علیه و سلم را ملاقات کرده بود به انصار توهین کرد و آنها را هجونمود عمر رضی الله عنه به طرف گروهی از انصار رفت و گفت: (لولا أن له صحبة من رسول الله أدری ما نال فیها لکفیتکموه) یعنی اگر ملاقاتی که من می دانم که این شخص با رسول الله داشته نبود من شما را در مقابل او کفایت می کردم یعنی من خود پاسخ او را می دادم و او را مجازات می نمودم.
اگر قداست رسول الله صلی الله علیه و سلم را آنچنانکه بعضی از علماء معتقد به آن هستند ذاتی بدانیم همین مجرد ملاقات با رسول الله برای کسب فضیلت صحابه کافی است .
از منظر اهل سنت و جماعت تمام صحابه عادل هستند حافظ ابن كثير رحمه الله در کتاب الباعث الحثيث فی اختصار علوم الحديث می گوید (والصحابة كلهم عدول عند أهل السنة والجماعة) یعنی نزد اهل سنت و جماعت تمام صحابه عادلند .
ابن کثیر توجیهاتی را برای اثبات عدالت آنها بیان می کند که از آن جمله موارد زیر است:
خداوند عزوجل در کتابش آنها را ستایش و مدح کرده و سنت نبوی نیز در مدح و ستایش آنها در تمامی اقوال و افعال سخن گفته و بخاطر اینکه آنها مال و روحشان را از صمیم قلب تقدیم رسول خدا صلى الله عليه وسلم کردند و در مقابل ثواب و جزای غیبی خدا بخشیدند.
منظور از عدالت که اهل سنت و جماعت آنرا برای اصحاب ثابت می دانند عدالت آنها برای روایت از رسول در نقل کتاب و سنت است به اینکه مرتکب کبیره نشده اند و بر کفر از دنیا نرفته اند. اصحاب تربیت شدگان مکتب وحی هستند کسانی هستند که شرف معیت و همراهی اشرف مخلوقات را داشته اند . صحابه ناقلین و ترویج دهندگان اصلی کتاب و سنت به نسل های بعد بودند لذا اگر عدالت آنها را زیر سوال ببریم در اصل کتاب و سنت خدشه وارد کرده ایم که این با مبادی دیگر شریعت تعارض آشکار دارد.
اهل سنت و جماعت اگرچه عدالت در روایت را برای صحابه ثابت می کنند اما خطاها و اشتباهات آنها را توجیه نمی کنند چرا که هیچ کس بعد از رسول را معصوم نمی دانند لذا اختلافات و مشاجراتی که در میان صحابه در مسائل مختلف سیاسی و اجتهادی وجود داشته را حمل بر خطاهای اجتهادی آنان کرده و مسوولیتی در قبال خطاهای آنان ندارند. اهل سنت خود را مصداق این آیه ی کریمه می دانند «تلک امة قد خلت لها ما کسبت و لکم ما کسبتم و لا تسئلون عما کانوا یعملون» اصحاب امتی است که پیش از ما بوده اند و آنها در امور اجتهادی خود مسوول عملکرد خود هستند همانطور که ما مسوول عملکرد خویش هستیم و هیچ مسوولیتی در قبال خطاهای اجتهادی آنان نداریم.
خداوند عزوجل در آیات متعدد اصحاب رسول را مورد مدح و ستایش خویش قرار داده و از آنها اعلام رضایت می نماید تا جایی که حتی از توصیف آنها در کتابهای امت های قبل سخن به میان می آورد چرا که صحابه ی رسول الگو و اسوه برای یاران پیامبران قبل هستند .
در سوره ی فتح خداوند متعال می فرماید: «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً »
محمد فرستاده خدا است ، و كساني كه با او هستند در برابر كافران تند و سرسخت ، و نسبت به يكديگر مهربان و دلسوزند . ايشان را در حال ركوع و سجود مي بيني . آنان همواره فضل خداي را مي جويند و رضاي او را مي طلبند . نشانه ايشان بر اثر سجده در پيشانيهايشان نمايان است . اين ، توصيف آنان در تورات است ، و اما توصيف ايشان در انجيل چنين است كه همانند كشتزاري هستند كه جوانه هاي ( خوشه هاي ) خود را بيرون زده ، و آنها را نيرو داده و سخت نموده و بر ساقه هاي خويش راست ايستاده باشد ، بگونه اي كه برزگران را به شگفت مي آورد . ( مؤمنان نيز همين گونه اند . آني از حركت بازنمي ايستند ، و همواره جوانه مي زنند ، و جوانه ها پرورش مي يابند و بارور مي شوند ، و باغبانانِ بشريت را بشگفت مي آورند . اين پيشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصيب مؤمنان مي كند ) تا كافران را به سبب آنان خشمگين كند . خداوند به كساني از ايشان كه ايمان بياورند و كارهاي شايسته بكنند آمرزش و پاداش بزرگي را وعده مي دهد .
بله رسول الله صلی الله علیه و سلم باغبان این باغ است و اصحاب پرورش یافتگان این باغبان هستند که چنان تربیت شده اند و قدرت گرفته اند که هر کدام به تنهایی می توانند الگویی برای بشریت در ایمان و تقوا و ایثار باشند.
امام مالک رحمه الله می گوید: وقتی که شامات توسط مسلمانان فتح شد و نصارای شام صحابه رسول و دعوت آنها را مشاهده کردند گفتند: (هولاء خیر من الحواریین فیما بلغنا) یعنی اینها در آنچه که برای ما آورده اند بهتر از یاران حضرت عیسی علیه السلام هستند.
در آیه ی 100 سوره ی توبه خداوند مهاجرین و انصار را مورد ستایش قرار داده و از آنها اعلام رضایت کرده و به آنان وعده ی بهشت می دهد جایی که می فرماید: «وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»
پيشگامان نخستين مهاجران و انصار ، و كساني كه به نيكي روش آنان را در پيش گرفتند و راه ايشان را به خوبي پيمودند ، خداوند از آنان خوشنود است و ايشان هم از خدا خوشنودند ، و خداوند براي آنان بهشت را آماده ساخته است كه در زير ( درختان و كاخهاي ) آن رودخانه ها جاري است و جاودانه در آنجا مي مانند . اين است پيروزي بزرگ و رستگاري سترگ .
مهاجرین به آندسته از اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم گفته می شود که پیش از صلح حدیبیه هجرت کرده باشند و منظور از انصار کسانی از اهل یثرب (مدینه) هستند که در بیعت عقبه اول و دوم با پیامبر بیعت کردند یا هنگام قدوم رسول الله به مدینه ایمان آوردند.
در آیه ی 117 سوره ی توبه نیز خداوند عزوجل مساله ی پیروی اصحاب از حضرت رسول و حضور آنها در صحنه ی جهاد را مطرح کرده و اعلام می نماید که توبه ی آنان پذیرفته شده و گناهانشان بخشیده شده است .
«لَقَد تَّابَ الله عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ»
خداوند توبه پيغمبر و توبه مهاجرين و انصار را پذيرفت . مهاجرين و انصاري كه در روزگار سختي از پيغمبر پيروي كردند ( و همراه او رهسپار جنگ تبوك شدند ) بعد از آن كه دلهاي دسته اي از آنان اندكي مانده بود كه ( از حق به سوي باطل ) منحرف شود . ( در اين حال ) باز هم خداوند توبه آنان را پذيرفت . چرا كه او بسيار رؤوف و مهربان است .
منظور از روزگار سختی جنگ تبوک است که در شدت گرمای تابستان اتفاق افتاد اما اصحاب وقتی که منادی رسول الله اعلام جهاد کرد با وجود گرمای زیاد و کمی وسیله و سواره و زاد و توشه، زمانی که فصل درو و چیدن محصول خرما بود، جنگ، جنگ با روم قویترین قدرت نظامی آن زمان بود، با وجود تمام این مشکلات دعوت رسول را اجابت کردند و از او تبعیت نمودند.
در این آیه خداوند حضرت رسول را با وجود اینکه معصوم است و گناهی از او سر نمی زند در سرآغاز توبه کنندگان قرار داده است مفسرین علت آنرا بزرگداشت هر چه بیشتر صحابه می دانند.
جصاص در تفسیر این آیه می گوید: این آیه از صحت باطنی و پاکی ضمیر و قلب صحابه خبر می دهد چون خداوند توبه کسی را می پذیرد که از او راضی باشد.
آیه ی 18 سوره ی فتح این قول را تأیید می کند جایی که خداوند عزوجل می فرماید: « لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِيباً»
خداوند از مؤمنان راضي گرديد همان دم كه در زير درخت با تو بيعت كردند . خدا مي دانست آنچه را كه در درون دلهايشان ( از صداقت و ايمان و اخلاص و وفاداري به اسلام ) نهفته بود ، لذا اطمينان خاطري به دلهايشان داد ، و فتح نزديكي را ( گذشته از نعمت سرمدي آخرت ) پاداششان كرد .
بعضی از علما چون ابن حزم همه ی صحابه را بهشتی می دانند و مستند آنها آیه ی 10 سوره ی حدید است که خداوند عزوجل فرمود: «لَا يَسْتَوِي مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُوْلَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ الَّذِينَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلّاً وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»
كساني از شما كه پيش از فتح ( مكّه ، به سپاه اسلام كمك كرده اند و از اموال خود ) بخشيده اند و ( در راه خدا ) جنگيده اند ، ( با ديگران ) برابر و يكسان نيستند . آنان درجه و مقامشان فراتر و برتر از درجه و مقام كساني است كه بعد از فتح ( مكه ، در راه اسلام ) بذل و بخشش نموده اند و جنگيده اند . اما به هر حال ، خداوند به همه ، وعده پاداش نيكو و بهشت مي دهد ، و او آگاه از هر آن چيزي است كه مي كنيد .
اهل سنت و جماعت اصحاب را از لحاظ منزلت و فضیلت هم رتبه و همانند نمی دانند. مطابق این آیه هرگز خالد بن ولید رضی الله عنه که هنگام فتح مکه مسلمان شده و بعد در راه خدا مجاهدت نموده هم رتبه با هیچکدام از عشره ی مبشره چون عبدالرحمن بن عوف یا سعد بن ابی وقاص و خلفای اربعه رضی الله عنهم نیست.اما خداوند به همه ی صحابه وعده ی بهشت می دهد و می فرماید: « وَكُلّاً وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى».
در مورد فضیلت اصحاب در سنت نبوی نیز احادیث صحیح متعدد وارد شده است که به چند مورد از آنها اشاره می کنیم.
روزی خالد بن ولید رضی الله عنه که از متأخرین در اسلام است با عبدالرحمن بن عوف رضی الله عنه که از پیشگامان در ایمان است و جزو عشره مبشره محسوب می شود، درگیر شد و صدایش را بر او بالا برد.
وقتی که رسول الله صلی الله علیه و سلم این صحنه را دید خشمگین شد و فرمود: (هل أنتم تارکون لی اصحابی الله الله فی اصحابی فو الله لو أنفق أحدکم مثل أحد ذهبا ما بلغ مد أحدهم و لا نصیفه).
یعنی آیا شما یاران من را به خاطر من رها می کنید شما را بر حذر می دارم از اهانت به یارانم به خدا سوگند که اگر یکی از شما به اندازه ی کوه احد از طلا انفاق کند به اندازه یک مد (دو کف دست) و حتی نصف انفاق آنها نمی رسد.
پس وقتی که صحابی متقدم چنین منزلتی نسبت به صحابی متأخر دارد فضیلت آنها نسبت به ما چگونه خواهد بود؟
صحابه رضی الله عنهم کسانی بودند که اگر در آن روزگار هلاک می شدند به قول رسول الله صلی الله علیه و سلم دیگر خداوند بر روی زمین عبادت نمی شد. در جنگ بدر وقتی که رسول الله قلت تعداد مسلمین در مقابل لشکر کفر را مشاهده کرد رو به آسمان کرد و چنین دعا نمود: (اللهم إن تهلک هذه العصابة فلن تعبد) یعنی پروردگارا اگر این گروه نابود شوند دیگر هرگز عبادت نخواهی شد.
در حدیثی رسول الله صلی الله علیه و سلم مردمان عصر خود و صحابه را بهترین مردمان در تاریخ بشریت می داند و می فرماید: (خیر الناس قرنی ثم الذین یلونهم ثم الذین یلونهم) یعنی بهترین انسانها کسانی هستند که هم عصر من هستند (یعنی صحابه) سپس کسانی که بعد از آنها می آیند (یعنی تابعینی که شرف ملاقات با صحابه را داشته اند) سپس کسانی که بعد از آنها می آیند (یعنی تابع تابعینی که شرف ملاقات با تابعین را داشته اند) .
یاران پیامبر توسط خداوند عزوجل برای همراهی با پیامبر برگزیده و انتخاب شده بودند در حدیثی که عویم بن ساعدة رضی الله عنه روایت کرده حضرت رسول می فرماید: (إن الله تبارک و تعالی اختارنی واختار لی أصحابا فجعل لی منهم وزراء و انصارا و اصهارا)
یعنی خداوند بلند مرتبه مرا برگزید و برای من یارانی انتخاب کرد که آنها را برای من وزیر (چون ابوبکر و عمر) و یاران صمیمی (مانند انصار) و داماد (چون عثمان و علی) قرار داد.
ابوموسی اشعری رضی الله عنه می گوید روزی همراه رسول الله صلی الله علیه و سلم نماز مغرب را خواندیم سپس به هم گفتیم که در مسجد پیامبر منتظر می نشینیم تا نماز عشاء را هم همراه رسول الله صلی الله علیه و سلم بخوانیم. وقتی که حضرت رسول برای نماز عشاء وارد مسجد شد و صحابه را دید فرمود آیا شما پیوسته از مغرب در مسجد هستید؟ گفتیم : ما همراه تو نماز مغرب را خواندیم و به یکدیگر گفتیم که در مسجد بنشینیم تا نماز عشاء را همراه رسول الله بخوانیم. پیامبر فرمود: أحسنتم سپس رو به آسمان کرد و فرمود: (النجوم أمنة للسماء فإذا ذهبت النجوم أتی السماء ما توعد و أنأ أمنة لإصحابی فإذا ذهبت أتی أصحابی ما یوعدون و أصحابی أمنة لأمتی فإذا ذهب أصحابی أتی أمتی ما یوعدون.) رواه مسلم.
یعنی ستارگان نگهدارنده و امنیت دهنده ی آسمان هستند پس هنگامی که ستارگان از بین رفتند آنچه که به آسمان وعده داده شده (از هلاک و دمار و نابودی آنچنانکه در آیات و احادیث آمده) بر سرش می آید و من امان دهنده و محافظ یارانم هستم پس وقتی من از میان آنها رفتم آنچه که به آنان وعده داده شده (از اختلاف و درگیری و مواجهه با مشکلات) بر سر آنان می آید و یاران من امان دهنده و محافظ امت من هستند پس وقتی که اصحاب از میان امت برچیده شدند آنچه که به امت وعده داده شده (از هلاک و فساد و نابودی) بر سرش می آید.
در این حدیث رسول الله صلی الله علیه و سلم در ابتدای حدیث تشبیه بسیار زیبایی را مطرح می کند. بله رسول الله به مثابه ی ماه تابان و چراغ فروزانی است که بشریت را در تاریکی ضلالت به سوی حق و سعادت هدایت و راهنمایی می کند و صحابه چون ستارگان فروزانی هستند که نور خود را از حضرت رسول و تعالیم ناب او گرفته اند.
شب و تاریکی آن با وجود ماه و ستارگان قابل تحمل است و می توان در پرتو نور آنها راه را تشخیص داد حال شبی را در نظر بگیرید که نه ماهی در آن باشد و نه ستاره ای ظلمات اندر ظلمات می شود.
بله اگر سنت رسول الله و سنت یاران او از میان امت برداشته شد همان چیزی که به امت اسلامی از هلاکت و فساد و کینه توزی و اختلاف وعده داده شده بر سرش می آید.
صحابه توسط رسول الله صلی الله علیه و سلم تربیت و هدایت شدند و آنها شایسته ترین افراد هستند که از آنها تبعیت و پیروی شود « أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ»
آيا آن كس كه راه راست را نشان مي دهد سزاوارتر است كه پيروي شود يا كسي كه راهي نمي نمايد و بلكه بايد خودش راهنمائي گردد (و راه برده شود)؟ شما را چه مي شود اين چه حكمي است كه مي كنيد ؟
علاوه بر آیات و احادیث که دلالت آشکار بر فضل و منزلت اصحاب می دهند امتیازهای دیگری وجود دارد که موجب شده صحابه بعد از انبیا و مرسلین در زمره ی بهترین مخلوقات قرار گیرند.
یکی از این اسباب قرار گرفتن آنان در زمانی است که ارتباط آسمان با زمین از طریق کانال وحی برقرار بود خود صحابه به اهمیت نزول وحی پی برده بودند تا جایی که بعد از وفات رسول الله نه بخاطر از دست دادن حضرت رسول بلکه به خاطر قطع وحی گریه می کنند.
بعد از وفات رسول الله صلی الله علیه و سلم روزی ابوبکر به عمر گفت: بیا همانطور که همراه رسول الله به ملاقات أم أیمن می رفتیم به زیارت او برویم و احوال او را جویا شویم.
ام ایمن کیست که رسول الله چنین توجهی به او داشت؟ أم أیمن برکة بنت ثعلبه اصالتا یک زن حبشی بود که بعد از وفات مادر رسول الله حضانت او را بر عهده گرفته بود و نزد رسول الله از احترام خاصی برخوردار بود و پیامبر در مورد او می فرمود: (أم أیمن أمی بعد أمی) یعنی أم أیمن مادر دوم من است و همچنین می فرمود: (هذه بقیة أهل بیتی) یعنی او باقیمانده ی خانواده من است.
وقتی که ابوبکر و عمر به ملاقات او رفتند ام ایمن شروع به گریه کرد آنها به او گفتند: چرا گریه می کنی مگر نمی دانی آنچه که نزد خداوند برای رسول الله مهیا شده بسیار بهتر است؟ ام ایمن گفت: گریه ی من بخاطر وفات رسول الله و از دست دادن او نیست و من می دانم و یقین دارم که آنچه که نزد خدا برای رسول الله مهیا شده بسیار بهتر است اما گریه ی من بخاطر قطع شدن وحی است وقتی که ابوبکر و عمر این را شنیدند آنها هم بخاطر از دست دادن این نعمت بسیار بزرگ شروع به گریه کردند.
وجود شخص رسول الله صلی الله علیه و سلم بعنوان یک الگوی عملی و مشاهده ی معجزات حسی آن حضرت و شخصیت والای اخلاقی آن حضرت از دیگر اسباب کسب فضیلت اصحاب هستند.
اما وظیفه ی ما در قبال اصحاب چیست؟ ما چه مسوولیتی در قبال آنها داریم؟
اولین و مهمترین مسوولیت ما، درک منزلت وجایگاه یاران پیامبر است.
بعد از شناخت صحابه و شناخت منتی که آنها نسبت به ما دارند، وظیفه ی دوم ما در قبال آنها: ثناء و ستایش و احترام آنها آنچنانکه خداوند متعال آنها را مدح وستایش کرده است به خاطر خدمات بسیار زیاد ایشان است.
سوم، طلب استغفار و دعا برای آنها است ما باید مصداق این آیه ی قرآنی باشیم « وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلّاً لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ» كساني كه پس از مهاجرين و انصار به دنيا مي آيند ، مي گويند : پروردگارا ! ما را و برادران ما را كه در ايمان آوردن بر ما پيشي گرفته اند بيامرز . و كينه اي نسبت به مؤمنان در دلهايمان جاي مده ، پروردگارا ! تو داراي رأفت و رحمت فراواني هستي .
در پایان، سخن را با این قول امام طحاوی رحمه الله ختم می کنیم که می فرماید: (نحب اصحاب رسول الله و لا نفرط فی حب أحدهم و لا نتبرأ من أحد منهم) یعنی ما همه ی اصحاب رسول الله را دوست می داریم و در دوست داشتن و محبت آنها افراط و غلو نمی کنیم و از هیچکدام آنها بیزاری و تبری نمی جوییم.
این خلاصه ی سخن در مورد اعتقاد اهل سنت و جماعت در مورد اصحاب نبی رضی الله عنهم أجمعین بود.

…………….............................................................
خطبه نماز جمعه گیاهدان مورخه 15/1/93
خطیب: شیخ محمد تشیخ (مدرس مدرسه علوم دینی اسماعیلیه)