این کتابخانه که در مدرسه علوم دینی کمالیه بندحاجعلی قرار گرفته قدمت دیرینه دارد و یکی از معدود کتابخانه هایی است که به جهت دارا بودن کتابهای نفیس خطی و چاپی چه در جزیره قشم و چه در مناطق جنوب به طور کلی ، از شهرت و معروفیت بالایی برخوردار است.

تأسیس آغازین این کتابخانه مقارن با احداث مدرسه در بندحاجعلی و به وسیله ی مرحوم علامه ی مشهور شیخ یحیی بن محمد بن کمال صورت گرفته است.

چنانچه در تاریخ مذکور است و بر ألسنة الناس مشهور ، شیخ در سال 1219 هـ. ق متولد و در سال 1304 هـ. ق بدرود حیات گفته است و مجموع عمر مبارک ایشان بالغ بر هشتاد و پنج سال بوده است ، با این احتساب که جناب حاج سید امیر شیخ قتالی مدیر مدرسه ی علوم دینی صدر الاسلام بندر خمیر درباره مدرسه کمالیه در کتاب جزیره ی قشم و خلیج فارس آقای حسین نوربخش نوشته اند: که مرحوم والد من سید محمد عالم مشهور به صدرالاسلام که در دژگان مدرسه علوم دینی داشته در سنه 1270 هـ ق نزد شیخ یحیی پسر شیخ محمد کمال در روستای کاروان تلمذ نموده است.

پس با این توصیف تصور بر این است که مدرسه بعد از سنه 1270 به بندحاجعلی انتقال یافته است که اگر این محاسبه درست باشد امروز حدود یکصد و پنجاه سال است که مدرسه از کاروان به بندحاجعلی منتقل شده و کتابها نیز از مدرسه ی کاروان به بندحاجعلی انتقال یافته و در مدرسه ی فعلی و در کتابخانه جدید استقرار یافته و به تعبیری دیگر از تأسیس کتابخانه در مدرسه کمالیه بندحاجعلی یکصد و پنجاه سال می گذرد.
از آن تاریخ تاکنون چندین بار کتابخانه تعمیر گردیده و توسعه یافته است و آخرین بار که شیخ عبدالرئوف نحوی مدیر مدرسه کمالیه به توسعه و تجدید بنای کتابخانه همت گماشت در سال 1378 ش بوده است که به شیوه ی جدید با زیربنایی معادل 200 مترمربع بر روی سکویی به ارتفاع چهار متر احداث کرد و نمای بیرونی آن نیز سنگهای سفید چینی بکار گرفت .


این کتابخانه هم از جهت استحکام و هم از ناحیه ی زیبایی ، در آن پیش بینی های لازم لحاظ و منظور نظر بوده و در وسط مدرسه قرار دارد و درختان سرسبز و زیبا و نخلهای قد برافراشته آنرا احاطه کرده و در پیرامون آن منظره ی بدیع و دل انگیزی به وجود آورده است.


بالغ بر حدود ده هزار جلد کتاب شامل کتابهای چاپی و خطی نفیس در این کتابخانه موجود است که در علوم مختلف می باشد و این گنجینه ی گرانبها و ثمین حاصل سالهای متمادی تلاش و مجاهدتهای علما و دانشمندانی است که با مرارتهای زیادی گردآوری نموده اند و برای بهره گیری اهل علم و ادب از خود به ارث گذاشته اند.

غالب کتابهایی که در این کتابخانه وجود دارد بسیار نفیس و بعضا هم جزء کتابهای کمیاب و نادر است . این کتابها در علوم مختلف عقلی و نقلی به رشته ی تحریر در آمده که ما به برخی از آنها اشاره می کنیم:
تفسیر ، علوم قرآنی ، حدیث ، اصول حدیث یا حدیث شناسی ، فقه و اصول فقه ، علوم رجال ، لغت ، بلاغت ، تاریخ و سیرت ، کلام و منطق و فلسفه ، ریاضیات ، علم حساب ، علم الفرائض ، عروض ، بدیع و معانی و صرف و نحو ، تجوید ، کتابت ، علم النفس یا روان شناسی ، جامعه شناسی و حتی طب اسلامی و دهها رشته ی دیگر از کتابهایی که پیرامون علوم و فنون مختلف بحث کرده است در این کتابخانه موجود است.


در این کتابخانه حدود پانصد جلد کتاب بسیار نفیس و بعضا نادر خطی وجود دارد که برخی از آنها بر اثر گذر زمان و قرار گرفتن در محل گرم دچار فرسایش شده و به آنها آسیب جدی رسیده است.

قدمت این کتابها به طور مختلف از هنگام کتابت تا امروز بین ششصد سال تا یکصد سال است ولی اکثر آنها قریب به سیصد سال قدمت دارد.

بیشتر کتابهای خطی قدیمی که در کتابخانه بزرگ مدرسه ی کمالیه نگهداری می شود دارای تحشّی و تعلیقات است و این حاشیه نویسی کار مشایخ و علمای کمالیه می باشد چرا که در برخی از این کتابها نامی از ایشان ذکر شده است که بعضی در سفر و برخی دیگر در حضر به رشته ی تحریر درآمده است.


یکی از نکات مهم و اساسی که به هنگام بررسی بر روی کتابهای خطی به ذهن انسان متبادر می شود این است که غالب زنجیره ی آل کمال اهل علم و دانش بوده اند و این دوران طلایی از زمان شیخ محمد کمال تا شیخ محمد بن زکریا مشهود است. چرا که کتابهای خطی که در این کتابخانه وجود دارد غالب آل کمال که تعدادشان هم کم نیست در کتابت و ترقیم آن نقش داشته و بنام آنها ثبت شده است.

موضوع و بحث کتابهای خطی کتابخانه مدرسه کمالیه چیزی نیست که با بیان و توصیف بتوان به تشریح آن پرداخت بلکه این کار متخصصین فن خط شناسی است که برای هر کدام از این کتابها شناسنامه تنظیم و به عکس برداری از آنها بپردازند و نسبت به ترمیم و صحافی آنها همت گمارند و بعضا نیز که حتی به چاپ هم نرسیده است پس از تحقیق و بررسی به زیور طبع مزین ساخته تا اهل علم و ادب و تحقیق از آنها بهره مند شوند.


یکی از کتابهای زیبای خطی که تاکنون سالم باقی مانده است و بر آن شرح نسبتا مبسوطی نگاشته شده کتاب (إقناع شربینی ) با دست خط و شرح شیخ محمد بن کمال بن احمد بن شمس الدین است که در سال 1198 هـ.ق نگارش آن خاتمه یافته است.

همچنین کتاب (مصابیح الظلم) تألیف عبدالواحد بن عبدالمنعم بن عبدالرحمن النزیلی در بخش مخطوطات کتابخانه وجود دارد که توسط شیوخ و علمای کمالیه تقریر یافته و بر آن شروحاتی نوشته شده است و بر حواشی آن فتاوی و نظرات مجتهدین زیادی از جمله شیخ محمد بن کمال مرقوم و مسطور است.


همچنین در بخش کتابهای نفیس خطی چندین جلد قرآن شریف وجود دارد که قدمت دیرینه داشته و از حیث زیبایی نگارش و هنر خطاطی ، فوق العاده زیباست و بر ارزش و اعتبار کتابخانه رونق زاید الوصفی بخشیده است ، البته این قرآنها سی جزء کامل نیست و بخشی از صفحات آن بر اثر فرسایش و گذشت زمان آسیب دیده است.

اما یکی از این قرآنها که دارای ترجمه ی فارسی است کار تذهیب و مطلاکاری نیز بر روی آن انجام گرفته و در آغاز هر سوره منقش و طلاکوبی شده است و جزو ذخایر ارزشمند هنری محسوب می گردد اگرچه تاریخ کتابت آن مذکور نیست یا احیانا از بین رفته است اما می گویند قدمتی حدود ششصد سال دارد.

علمای کمالیه از شیخ محمد کمال گرفته تا شیخ زکریا بن شیخ محمد مفتی جدا از اینکه کار تدریس و تعلیم را عهده دار بودند ، منصب قضا و فتوا نیز برعهده داشته نسبت به مشارعه و اصلاح ذات بین و رفع مخاصمه در جزیره قشم نقش اساسی داشته و در صدر جامعه قرار داشته اند.

عمده قباله های خطی و مصالحه نامه های فیما بین اهل دعوا و نزاع که بعضا صدها سال از تاریخ آن گذشته و بعضا نیز از یک قرن فراتر رفته ، غالب آنها به خط و قلم این علما مکتوب و مسطور گردیده و مهر ایشان نیز که از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار بوده بر صفحات و پاورقی این قباله ها و عقد قراردادها نقش بسته است که در بخش مخطوطات کتابخانه موجود است.

............................................................
برگرفته از کتاب نبذة المقال فی سلسلة آل کمال
نویسنده: شیخ صالح عبدالله رضوانی
تهیه و تنظیم: سایت مدرسه اسماعیلیه